Oordelen met de kennis van nu over daden uit het verleden

Maarten Hidskes reconstrueert in het boek Thuis gelooft niemand mij het oorlogsverleden van zijn vader. Zijn vader meldde zich als vrijwilliger bij het Depot Speciale Troepen en nam dienst in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Hij maakte vervolgens deel uit van de groep militairen die zuiveringsacties uitvoerden op Zuid-Celebes. Maar tijdens zijn leven sprak Piet Hidskes niet over de oorlog met zijn zoon.

Na het overlijden van Piet in 1992, besluit Maarten om het oorlogsverleden van zijn vader tot op de bodem uit te zoeken. Dat is vast geen makkelijke beslissing geweest. Dat je als kind wilt weten wat er gebeurd is, snapt iedereen. Dat je het vervolgens in een boek verwerkt is moedig. Want er is altijd een risico dat mensen je vader het stempel 'oorlogsmisdadiger' opplakken en dat het oordeel ook op jou afstraalt. Wie het boek goed leest en de details tot zich laat doordringen, begrijpt wel dat het zo simpel niet is. Al eerder werd de zoektocht naar de rol van zijn vader in de Zuid-Celebes-affaire (1946-1947) vastgelegd in twee delen van het televisieprogramma Andere Tijden.

Piet Hidskes kwam bij de elite-troepen van Raymond Westerling terecht in een periode dat de Nederlandse regering had besloten dat Indonesië koste wat kost behouden moest blijven als kolonie, hetgeen begint met het orde op zaken stellen op het eiland Celebes (Sulawesi). Raymond Westerling blijkt een nietsontziend en wreed man te zijn. Hij en een paar andere officieren mogen gebruik maken van het militaire standrecht en dat wil zeggen dat ze verdachten direct mogen berechten en terechtstellen. Westerling laat zich van zijn slechtste kant zien. Hij laat bijvoorbeeld twee mensen met elkaar vechten om vervolgens de verliezer dood te schieten. Maar hoe krijg je soldaten die onder jouw leiding staan zover dat ze net zo hard meedoen? Heeft iedereen dat in zich? Is het tijd en plaats en zijn het de omstandigheden die een mens maken tot wat hij is? Hoe ga je daar de rest van je leven mee om? Blijkbaar door er nooit meer over te praten. Niet alleen opstandelingen en criminelen worden het slachtoffer van Westerling en soldaten zoals Hidskes. Zij maken in een later stadium ook veel onschuldige burgers tot slachtoffers.

Maarten Hidskes wil weten of zijn vader een oorlogsmisdadiger was. Voor de lezer is het antwoord duidelijk 'ja' maar als het je vader betreft ligt dat wellicht wat genuanceerder. In zijn zoektocht naar het verleden spreekt Maarten een aantal oud-commando's uit die tijd. Ook die houden zich veelal op de vlakte over wat zich precies afspeelde en hun rol daarin. Het kan ook niet anders dan heel moeilijk zijn om een helder licht te laten schijnen over een stuk geschiedenis waar je deel van uitmaakte en waar je achteraf over oordeelt met de kennis van nu. Wat in oorlogstijd noodzakelijk lijkt kan achteraf als een misdaad gezien worden. En wie kan zich aan de macht en kracht van een groep onttrekken in zulke omstandigheden?

Het is er voor Maarten nooit van gekomen om een open en eerlijk gesprek met zijn vader te hebben over deze periode en zijn rol daarin. Dat die niet fraai was is wel duidelijk, want Piet Hidskes was een gretig soldaat en stond vooraan als er minder leuke klussen gedaan moesten worden. Het is hard om zulke feiten boven water te halen als het om je eigen vader gaat, want hoe ga je daarmee om? Dat is de rode draad in dit boeiende en intrigerende boek.

De lezer zal ongetwijfeld ook oordelen over Piets Hidskes en zijn daden. Of zich aansluiten bij wat Maarten halverwege het boek schrijft:

'Maar ik bevind mij niet in 1946, en hoe meer ik ervan afweet, hoe meer ik me realiseer: ik weet er niets van.'