'Ze zijn er allemaal op uit om iemands autonomie te breken'

Albert woont met zijn doodzieke aHanni op de bovenste etage in de binnenstad van Amsterdam. Hij voert eendagskuikens in diverse stadia van ontbinding aan de vele katten. Zijn totaal vervuilde bovenverdieping is drukbevolkt met allerlei ongedierte zoals vliegen, motten, schimmels, muizen, ratten en maden. Albert woont ook in zijn waanwereld. Hij is er van overtuigd dat alles goed komt als niemand zich met hem bemoeit. Alles wat enigszins lijkt op ondersteuning of belangstelling is bedreigend. Dat maakt dat hij voortdurend op zijn hoede is om opgepakt te worden zoals dat in de oorlog immers ook is gebeurd in de buurt. Als hij maar met rust wordt gelaten komt alles goed. Hij bespreekt alles met zijn vrouw zonder overigens een antwoord te verwachten. Als Hanni op enig moment niet meer terug praat, koud is, zwart wordt en vocht verliest is dat voor hem een teken dat zij beter wordt nu zij rust heeft gevonden. Dood is ondenkbaar, want zij kunnen immers niet zonder elkaar?

Albert wikkelt haar in plastic folie, bindt haar in een tapijt zodat zij gemakkelijk ’s nachts in zijn armen ligt. Hij wordt steeds psychotischer, verwart heden en verleden. Een vroegere collega wordt een zwarte dreiging die steeds kan toeslaan. De dochter van de vrouw bij wie Hanni dienstmeisje is geweest en bij wie hij destijds hun onderduikers heeft gebracht, worden allerlei gewenste eigenschappen toegedicht. De hulpverlening wordt mede door gebrek aan onderlinge coördinatie geruime tijd buiten de deur gehouden, met onbedoelde hulp van de benedenbuurvrouw, een prostituee op leeftijd, die overlast van hem heeft, maar hem ook aan zich wil binden. De chaos in de buurt door krakersrellen en bijbehorende huisuitzetting versterkt zijn beleving van oorlog en bedreiging. Uiteindelijk volgt een gedwongen huisuitzetting door de GGD en wordt Albert in een psychiatrische instelling opgenomen. Hij heeft er vrede mee in de overtuiging dat de razzia niet tegen te houden was en door de waan te koesteren dat Hanni ongetwijfeld ergens veilig is.

Rogier Vogelenzang is arts. Hij voerde dertig jaar een huisartsenpraktijk in Amsterdam en was docent bij de huisartsenopleiding. Aantekeningen van een hulpweigeraar is zijn debuutroman.  

Hulpweigeraars ofwel zorgmijders zijn een berucht fenomeen, vooral in de grote stad. Het fenomeen leidt tot krantenberichten dat iemand lang dood in huis heeft gelegen. Mensen met een psychiatrisch ziektebeeld kunnen ernstig geïsoleerd en vervuild raken en zijn moeilijk tot niet benaderbaar. Zij scheppen hun eigen wereld en reageren niet op ‘gewone’ zorgvoorstellen. Wat in het gewone leven logisch lijkt is dat voor hen absoluut niet en andersom. Vanuit waandenkbeelden wordt een eigen redenering opgebouwd. Alle nieuwe situaties, gesprekken, manier van lopen en kijken worden geïnterpreteerd vanuit een eigen frame. Toch is dit boek niet alleen een documentaire-achtig verslag, maar een roman met een goede en spannende verhaallijn. De onrust van krakersrellen uit de tachtiger jaren en de invloed die jeugdtrauma’s en de Tweede Wereldoorlog nog heel lang kunnen hebben, worden goed in het verhaal verweven. 

Aantekeningen van een hulpweigeraar is boeiend, toegankelijk en met kennis van zaken geschreven. De gedachtewereld van een verwarde bejaarde man die in een grote stad onontkoombaar fysiek en psychisch afglijdt, is met een groot inlevingsgevoel beschreven.