De oorlog, die blijft

Ernst en Irene, hoofdpersonages in Plotseling, liefde, zijn totaal verschillend. Hij is een welgestelde gescheiden 70-jarige man die rationeel is, die gebroken heeft met zijn in zijn ogen zwakke ouders, een succesvolle carrière achter de rug heeft in het Rode leger dat onder Stalin tegen de nazi’s vocht en gepensioneerd is na een handelsloopbaan. Zij is een laagopgeleide 36-jarige ongehuwde vrouw, die leeft in de ban van haar inmiddels overleden ouders en die zich laat leiden door andere levens. Ernst probeert een boek te schrijven over zijn leven, maar ondanks dagelijkse arbeid en de productie van veel papier, lukt het hem niet. Nu hij op hoge leeftijd is en het einde van zijn leven niet ver weg is, merkt hij dat zijn vaste overtuigingen en wereldbeeld kantelen en zijn kijk op de gebeurtenissen in zijn leven schrijvend een andere kant op gaat. Irene komt dagelijks om de huishouding te doen. Voor haar behoren haar ouders, voorouders en gestorven familieleden tot haar dagelijkse realiteit. Zij maken deel uit van haar leven alsof er niet is gestorven.

De Tweede Wereldoorlog heeft in hun levens diepe sporen achtergelaten. Ernst heeft zijn eerste vrouw en kind verloren. Irene heeft als dochter van Holocaust-overlevenden kennis gemaakt met de drukkende sfeer rond het onzegbare. Ernst en Irene raken op elkaar gesteld, aan elkaar verknocht en groeien naar elkaar toe. Gaandeweg lukt het Ernst, gesteund door de zorg en de denkwijze van Irene, om al schrijvend zijn leven op orde te krijgen en er mee in het reine te komen. Irene groeit door de achting en liefde van de steeds zieker wordende Ernst.

Aharon Appelfeld (1932) is geboren in 1932 in de Oekraïne, destijds behorend tot de Sovjetrepubliek. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd hij met zijn ouders in een concentratiekamp vastgezet. Hij ontsnapte, leefde een tijdje in de bossen van de Oekraïne, sloot zich aan bij het rode leger als kok en kwam via een interneringskamp in Italië naar Israël. Hij leerde daar Hebreeuws en begon in die taal te schrijven. Eerder verschenen van zijn hand Het verhaal van een leven, Badenheim 1939, Het tijdperk der wonderen, Bloemen der duisternis, Tsili en De man die niet ophield met slapen.

Hoewel inmiddels ingehaald door andere oorlogen blijft de Tweede Wereldoorlog een bron van inspiratie voor de literatuur. Generaties zijn erdoor verbonden dan wel verbroken; de persoonlijke impact blijft groot. Dat leidt tot heel verschillende reacties. Waar Irene in zachtmoedigheid en vrolijkheid de levens leeft van en met de omgekomen familieleden, kiest Ernst voor de strijd. Kwaad dient te worden bestreden en niet lijdzaam te worden ondergaan zoals de generatie van zijn ouders. Het radicale en fanatieke communisme met al zijn heroïek is aantrekkelijk voor jongeren, biedt carrièrekansen en spanning. Dat nazi-kwaad op deze wijze met een ook verwoestend kwaad wordt bestreden, wordt pas duidelijk als de berichten over Stalin’s handelwijze wereldkundig worden. Vooral op hogere leeftijd als het levenseinde in zicht is moet men met eerdere keuzes in het reine komen. Liefde in die periode is een extra geschenk.

Plotseling, liefde is een prachtige vertelling, die je meeneemt in de wereld van stilte en zwijgen, vernietiging en verdringing, emotie en troost, liefde en aandacht. Staan in het begin de hoofdpersonen nog ver van je af: gaandeweg wordt hun manier van denken, hun worsteling om te leven en te overleven heel invoelbaar. In betrekkelijk weinig woorden maakt Appelfeld duidelijk wat echte liefde inhoudt: een grote genegenheid en zorg voor elkaar met de bereidheid gedachten ten diepste te delen en voor elkaar open te stellen. Een geschenk voor wie het plotseling overkomt.