Briljante verhalen voor alle leeftijden

De laatste keer dat ik een Bommelverhaal las moet als tiener zijn geweest. Nadien had ik begrepen dat er veel sociale kritiek in deze verhalen schuilt, maar mijn denkraam was destijds nog niet zo groot, en ik had het er niet in gezien, als je begrijpt wat ik bedoel. Maar afgelopen najaar bezocht ik de Bommelzolder (een museum gewijd aan het werk van Marten Toonder!) en daar raakte ik toch onder de indruk, vooral van de fragmenten die er te lezen waren: originele, trefzekere beschrijvingen, die uiting gaven van een inzicht in hoe onze maatschappij functioneer en hoe mensen in elkaar steken. Dus besloot ik mezelf toch weer eens in de Bommelverhalen te verdiepen. Ik ben in de tussentijd ouder en wijzer geworden (al zeg ik het zelf) en heb bovendien meer oog voor taal dan ik als tiener had (ook omdat ik zelf ook schrijf). En ik werd niet teleurgesteld. De Bommelverhalen bleken niet slechts kinderverhalen. Ook al zullen kinderen ze vermakelijk vinden, vooral vanwege de expressieve illustraties en de karikaturale personages. Dit is werkelijk literatuur voor alle leeftijden. Deze verhalen blijken inderdaad op meerdere niveaus te werken: avonturenverhalen over een heer van stand die zich impulsief moeilijkheden op de hals haalt en daar door zijn jonge vriend met een slimmigheid weer uit wordt gehaald, vol kleurrijke personages met elk een eigen manier van spreken - en tegelijk: intelligent commentaar op de maatschappij (economie, psychologie, volksbewegingen, werkgeverschap, natuurbeheer, ga zo maar door) en op de menselijke geest - want Toonder legt ook de vinger stevig op alle drogredenen, alle manieren waarop wij onszelf voor de gek houden wat betreft onze motivaties, onze vooringenomenheden. Olivier B. Bommel staat voor ons - hij wil een goed mens zijn, maar staat open voor manipulatie, overschat zijn eigen vermogens, en verdiept zich niet in situaties voordat hij tot actie komt. En eenmaal in de moeilijkheden weigert hij hulp te accepteren. Hij is niet slecht, zeker niet - maar hij is gehecht aan zijn eigen comfort, een eenvoudige doch voedzame maaltijd, en vindt het niet makkelijk zich in anderen te verplaatsen. Maar als mensen kritiek op hem hebben trekt hij het zich tot in het diepste van zijn wezen aan. Bovendien wordt hij omringd door personages waarin menselijke eigenschappen zijn uitvergroot. De trotse Markies Cantecler, de ambtenaar Dorknoper, de dienbare Joost, de zorgeloze Wammes Waggel. De dynamiek van Rommeldam is de dynamiek van het menselijke hart. Tom Poes is eigenlijk een ondergeschikt personage. Hij heeft weinig karaktereigenschappen en dient vooral om Olivier Bommel uit de soep te helpen. Maar we gunnen het Bommel wel dat er iemand is die zorgt dat het allemaal weer goed komt.
Geweldig ook hoe ieder personage een eigen taal heeft. Van het semi-Duits van Prlwytxkofski tot de semi-diepgang van Terpen Tijn. Genieten.
In deze uitgave zijn de tekeningen klein weergegeven bovenaan elke pagina. Jammer, want de tekeningen van Toonder mogen er ook zijn. Is er iemand die net zulke door de wind gebogen bomen kan tekenen als hij? Net zulke bouwvallige kastelen? Net zulke herbergen? Ik genoot van elke plaat. Ik zal dan ook op zoek gaan naar uitgaven met grotere afbeeldingen, om er nog meer van te genieten.
Ondertussen kan ik iedereen aanraden om eens terug te keren naar Bommel. Ook fantasy-lezers en schrijvers. Juist - zou ik zeggen! En dan met name het briljante 'De bovenbazen'. Hierin laat Toonder zien dat hij de ontwikkelingen in onze tijd juist voorzien had, toen hij de filosofie beschreef van de bovenbazen: 'Geef nooit geld weg. Zeg altijd, dat je zóveel verplichtingen hebt, dat er niets meer af kan. Werk slijtage in de hand want dat bevordert de produktie. Bevorder de verveling; dat schept behoefte aan nieuwe dingen. Roei de natuur uit, want natuur is onze grootste vijand. Die vernieuwt zichzelf, voel je wel? En dat soort dingen meer ...'