Verrijking voor de SF in ons taalgebied, maar voor de lezer die op verhalen wil kauwen

Disclaimer: ik vroeg Peter Kaptein om verhalen voor 'Voorbij de storm' en 'Welkom in de broeikaswereld'. Het verhaal uit 'Voorbij de storm' staat in deze collectie. We publiceren regelmatig in dezelfde bundels en tijdschriften. Deze bundel is mede aan mij opgedragen.

8 Eindelijk een verhalenbundel van Peter Kaptein! Ik heb meerdere malen geschreven dat het tijd werd dat er eens een solobundel van Peter zou komen en nu is het zover! De auteur is al lang actief in het wereldje van de Nederlandstalige SF. Maar anders dan sommige anderen die al heel lang schrijven, streeft hij er bewust naar zichzelf te blijven ontwikkelen. Hij denkt bewust na over zijn thematiek en over het schrijven en hij legt de lat voor zichzelf hoog. Zo hoog dat hij (getuige zijn nawoord) makkelijk in 'writer's block' terecht kan komen. Het patroon lijkt nu doorbroken te zijn (gelukkig) en we kunnen in 2025 nog een bundel en nog een roman van hem verwachten.
Waartoe de voortdurende zelfbeschouwing van de auteur heeft geleid, zijn verhalen die als ambachtelijke horloges in elkaar zitten. Het is duidelijk dat over elk aspect is nagedacht en dat niets aan het toeval is overgelaten. De wereld en hoe die is ontstaan, de personages en hun web van relaties en hun persoonlijkheidskenmerken, de dialogen en beschrijvingen - elk woord is bewust gekozen. Het is duidelijk dat deze verhalen zo moesten zijn. De zelfbeschouwing heeft echter niet geleid tot simplificatie, tot lineaire verhalen van A tot Z, maar tot complexiteit. Dit zijn geen verhalen die je als lezer tot je neemt om vervolgens meteen naar de volgende te gaan. Er wordt iets van je verwacht. Wil je deze verhalen kunnen volgen dan moeten je hersenen aan de slag. De auteur doet je geen handreikingen.
Ik vind dit een verrijking in de SF in ons taalgebied en ik heb (anders dan bij een auteur met de initialen J.S.) niet het idee dat hier een vorm van obscurantisme achter zit en een zelfingenomenheid die van de lezer verwacht dat die het werk van 18e eeuwse Duitse poëten kent omdat die anders het geniale van de auteur niet op waarde kan schatten. Nee, volgens mij ziet deze auteur de wereld als complex (een systeem van natuur en techniek waarbij alles op elkaar aangrijpt) en dus het menselijke bestaan ook: hoe geef je in zo'n complexe wereld waar heel veel kan vorm aan je eigen persoonlijkheid? Vlucht je van de complexiteit in een regressief systeem van vooroordelen en uiterlijke conformiteit (de Nederlandse kleinburgerlijkheid wordt hier genadeloos op de hak genomen - en terecht) of kies je voor de vrijheid.
Helaas lijkt de auteur de lezer niet werkelijk te vertrouwen zelf deze thematiek te achterhalen, want nogal wat pagina's zijn gevuld met uitleg van de verhalen. Dat krijg je als je zoveel aan zelfbeschouwing doet: kennelijk staan de verhalen niet meer op zichzelf als verhaal, maar zijn ze voor de schrijver deel geworden van een denksysteem, waarvan hij denkt dat hij dit ook aan de lezer moet communiceren - in plaats van erop te vertrouwen dat de lezer dat uit de verhalen kan afleiden (en het te accepteren als de lezer eigen interpretaties heeft en tot eigen conclusies komt). Daarmee heeft deze bundel ondanks de diversiteit en complexiteit van de verhalen een gesloten karakter en voor mij maakt het deze verhalen wat minder inspirerend. Hoe kun je als lezer (en als schrijver) met de ideeën en voorbeelden van de auteur aan de slag gaan als alle alternatieve interpretatiemogelijkheden dicht bij de grond zijn afgesneden?
Ik merk bijvoorbeeld dat ik zelf wat moeite had met de motivatie van de personages uit deze verhalen - ze zijn tot van alles in staat, als ze zich eenmaal hebben losgerukt uit hun onderdrukkende achtergrond, maar wat willen ze dan? Alleen maar genot - hedonistische zelfexpressie? Daar kan ik me niet echt mee identificeren (dat ik ace ben speelt daar misschien bij mee). Ik ben ook tegen waar al deze personages tegen zijn - weg met het racisme, homofobie en transhaat dat sinds enkele jaren in onze wereld zo in opkomst lijkt te zijn. Ik ben ook groot voorstander van het type hoofdpersoon dat de auteur beschrijft: niet gender conformerend, niet in hokjes te dwingen, niet stereotype. Maar ze streven bijna geen van allen naar iets meer. Er is in deze wereld ook niets positiefs om naar te streven (behalve het negatieve einde van de vooroordelen). Er is alleen materie en die heeft geen waarde in zichzelf. Daarom dat kunstmatigheid in deze verhalen geen probleem is - zelfs iets om naar te streven. Genetisch gemanipuleerde lichtgevende bloemen zijn net zo mooi als hun natuurlijke verwanten. Misschien is dit ook waarom de auteur voorstander is van door AI gegenereerde kunst? Ik ben een andere mening toegedaan, maar er lijkt weinig ruimte voor deze afwijkende mening te bestaan als een lang nawoord de thematiek van de verhalen volledig vast timmert. Want nu ben ik opeens in dialoog met de auteur en niet met de verhalen. Als ik verhalen schrijf met een andere thematiek, lijkt het opeens alsof ik de auteur aanval. En dat lijkt me niet de bedoeling. (N.B. Ik vond Roman Duanan uit het verhaal 'Plezier in een wereld na de ondergang' nog het meest aanspreken als hoofdpersoon vanwege zijn artistieke gedrevenheid en verlangen om aan het herstel van de wereld bij te dragen).
Een uitdaging om te lezen, vol grote ideeën en intelligente personages en een sterke eigen stijl. Deze bundel is dus (ondanks mijn kanttekeningen) absoluut een aanrader. Maar je moet wel een beetje houden van SF waar je als lezer moeite voor moet doen.