KlimaX - Charlotte Brugman

Na een turbulente week vol ongelofelijke, verontrustende berichten over bestuurscrises, over de dreigingen van artificiële intelligentie, over groeiende ongelijkheid op vele gebieden recenseer ik vandaag KlimaX, een boek dat ook bol staat van soortgelijke dreigingen. Charlotte Brugman schreef dit verhaal, deel één van een aangekondigde trilogie, in 2023 voor Storytel, maar het werd al snel opgepikt door LS Amsterdam, de uitgeverij van auteurs als Wilma Geldof, Ruta Sepetys, Enrico Galiano en natuurlijk Meg Rosoff, auteur van het beklemmende ‘How I live now’. De cover van KlimaX geeft ons een wereld vol wolken van grijze gassen, vage contouren van windmolens en daar, temidden van half vergane flatgebouwen bijna opgevreten door verwilderd groen, lopen twee jongeren.

2123
We kijken naar de resten van onze eigen wereld in 2123. Een heftige natuurramp in de 21ste eeuw heeft de wereld nog net niet vernietigd. ‘Eurazië’ is overgebleven. Honderd jaar na nu maken we kennis met een samenleving die nog veel herkenbare elementen heeft en waar ook jongere lezers zich ten dele in kunnen verplaatsen. Familiestructuren, tieneremoties, kansenongelijkheid, het is er allemaal in Brugmans fictieve wereld vol klimaatdreiging. Maar gelukkig is daar ook… de artificiële intelligentie! Met de hulp van een hyper-geavanceerd systeem, Alpha Xi, kortweg AX genaamd, kan de samenleving draaiend worden gehouden. Het systeem is zelflerend en alwetend en kent punten toe aan hen die actief het klimaat ondersteunen. Dat zijn de echte klimaatkenners, herkenbaar aan een groen aura. Alles wat individuele wereldbewoners doen wordt vastgelegd via bij de geboorte geïmplanteerde nano-bots, die hun klimaatgedrag monitoren. Dus trekt AX ook punten van het saldo af bij mensen die het klimaat schade toebrengen, de oranje klimaatketters. En zodra de ketters het te bont maken vallen ze in ‘rood’ en worden ze afgevoerd naar een opvoedkamp. Het is een dystopische samenleving die doet denken aan de twee Quotum-boeken van Marloes Morsink. En net zoals díe boeken heeft KlimaX ook een mooi uitgevoerd boekblok, deze keer met onbegrijpelijke, suggestieve computertekens.

Groen
Het verhaal wordt afwisselend door Finn (groen) en Dunya (oranje) verteld. Finn is de zoon van een AX hoofdinspecteur. Hij is geboren in een luxe omgeving met veel kansen. Hij heeft dus toegang tot goede voeding, goede gezondheidszorg en gaat natuurlijk naar de beste school: de Thunberg (!) Academie. Haast vanzelfsprekend is hij overtuigd van de juistheid van het systeem waarin hij leeft, een systeem dat hem en zijn kleine broertje Sam als groene klimaatkenners allerlei mogelijkheden biedt. Maar hoewel hij naar buiten zelfverzekerd, haast arrogant is lijdt hij onder de extreem hoge verwachtingen van zijn vader.

Oranje
Dunya daarentegen is wél overtuigd van haar kwaliteiten, maar zij zit in een heel andere situatie en heeft dus een heel andere kijk op het systeem dan Finn. Ze leeft alleen met haar zieke oma in een klein appartementje. Haar ouders (‘rood’) zijn afgevoerd met onbekende bestemming. Dunya en haar oma hebben nauwelijks genoeg voedsel en hebben géén toegang tot medicijnen voor oma. Alleen omdat Dunya hoogbegaafd is en er een superslimme programmeur in haar schuilt mag ze als enige oranje klimaatketter naar een goede school. Dat is natuurlijk de Thunberg Academie. Daar zit ze in de speciale ‘LongScript’-klas en verslaat ze Finn in een klasse competitie. En dat zit hem, tot dan de beste programmeur, niet lekker. Wat zal zijn vader daar niet van zeggen? Hij is verslagen door een ketter!

Is AX corrupt?
Wanneer Finn en Dunya worden uitgekozen om hun land te vertegenwoordigen en deel te nemen aan een soort van wereldkampioenschappen voor programmeurs/hackers reizen ze samen naar Oezbekistan. Voor Dunya is dat van levensbelang omdat ze met de winst (één miljoen klimaatpunten) een betere toekomst voor haar oma en voor haarzelf kan winnen. Eenmaal daar nemen ze beiden deel aan de hackerswedstrijd. Tijdens die wedstrijd ontdekken ze dat AX niet zo goed in elkaar zit als iedereen beweert. Bovendien worden ze geconfronteerd met spionage en corruptie. Al die signalen bij elkaar zorgen ervoor dat ze zich realiseren dat AX een systeem is dat op hol is geslagen en potentieel de mensheid bedreigt. En nog belangrijker: is het AX zelf dat de wereld bedreigt of zijn het een paar machtswellustelingen?

Een complete wereld
KlimaX heeft genoeg herkenbare ‘platte’ dystopie-elementen om het snel af te doen als het zoveelste onheilsboek. Klimaatdreiging, ongelijke verdeling van macht en geld, de strijd voor een betere wereld, een verzetsgroep en ook de groei van de personages. Al die vertrouwde elementen passen in het kader van een lekkere dystopie. Maar Brugman heeft er wel een heel compleet boek van gemaakt. In een grote brede setting worden de resten van de nieuwe wereld, Eurazië, geschetst. Daarnaast geeft Brugman ons ook de nodige details die illustreren hoe het dagelijkse leven van de verschillende jongeren eruit ziet. Er gebeurt veel, de thematiek is herkenbaar, jongere lezers kunnen zich gemakkelijk identificeren en Finn en Dunya ontwikkelen zich zoals dat in een Young Adult hoort. Lees maar hoe Finn ontdooit door de empathie van Dunya en zij hem doet inzien hoe de wereld er écht uitziet voor anderen dan de groene klimaatkenners onder wie hij tot dan verkeerde. In eerste aanzet vertoont KlimaX veel paralellen met ‘De Hongerspelen’ en dat schept verwachtingen. We zullen dus moeten afwachten of de volgende twee delen van deze trilogie net zo boeiend zijn. En of Brugman haar personages kan verrijken met meer diepte en nuance.