Een gewaarschuwd Burger is er twee waard!

In een land zonder vogels is het laatste boek van Harry Kalmer (1956 – 2020), een Zuid-Afrikaans auteur en toneelschrijver. Tegelijkertijd is het het eerste boek van deze schrijver dat naar het Nederlands is vertaald. Voor die vertaling zorgde Rob van der Veer.

Hoofdpersonage Adam Burger – symbool voor ‘de mens’ – vertelt in drie delen zijn verhaal over het leven in een wereld, veranderd door klimaatrampen waardoor vogels verdwenen en de rijken uit het Noorden moeten vluchten naar het zuiden. Een wereld die comfortabel lijkt maar waarin alles gecontroleerd wordt.
‘ Alles wat ook maar enigszins nuanceert, is niet meer in omloop,’ zei je een keer. […] Zolang we ons laten amuseren, geloven we dat we gelukkig zijn.’

Hij leidt samen met zijn vrouw – na de verdwijning van hun dochter – een naamloos bestaan. Tot zijn vrouw omwille van het bezitten van een bijbel, een dodelijke injectie krijgt. Dan wordt hij benadert door het verzet om als arts één van hun mensen te helpen…

In deel één – Fladderen – vertelt Burger afwisselend over het nu en over het verleden terwijl hij zijn vrouw aanschrijft. Zo wordt gaandeweg info vrijgegeven. Dit deel staat bol van quotes en overpeinzingen, het zet je aan het denken en is daardoor veelbelovend.
Kalmer gebruikt korte zinnen, korte alinea’s, korte hoofdstukken en dat valt erg op in het tweede deel ‘Vliegen’. Daar merk je dat hij eveneens toneelschrijver is. Deze schrijfstijl, in combinatie met de erg korte hoofdstukken, verhoogt het tempo waardoor je het boek erg vlot uitleest. Plots bevind je je als lezer in wat een actiefilm lijkt. Hier is geen ruimte voor overdenking. Het is een stijl die niet door iedereen gewaardeerd wordt, maar hij past wel bij de gebeurtenissen en de sfeer van dit deel van het verhaal. De plotwending op het einde laat je even beduusd achter.
Deel drie – landen – bevat weer de twee perspectieven zoals in deel één. Dit deel mocht wat uitgebreider zijn. Er blijven op het einde nog vele vragen onbeantwoord, veel zaken niet verteld.
Maar het is niet de schrijfstijl of uitdieping van karakters die dit boek bijzonder maakt. Integendeel, het lijkt allemaal wat op de vlakte te blijven.
Daarom is het aangeraden de tijd en moeite te nemen wat zaken op te zoeken en te reflecteren over dit verhaal. Wie dat niet doet, mist wellicht veel symboliek en merkt de gelaagdheid die er echt wel in zit, niet op. Er valt veel te ontdekken en te analyseren: namen die verwijzen naar profeten, linken naar de actualiteit, muziek, … Harry Kalmer heeft alles knap overdacht en dat maakt dit een boek met dat ietsje meer. Het verhaal speelt zich af in een niet zo verre toekomst en het is angstaanjagend om te merken hoe plausibel zo’n toekomst is. Het is niet ondenkbaar dat dit soort wereld voor ons in het verschiet ligt.
‘ De democratie werkte niet meer. […] We waren allemaal klaar voor verandering. Welke verandering dan ook.’

Kalmer treedt hier zelf op als ‘profeet’ en waarschuwt ons – het boek is opgedragen aan zijn lezers – voor zo’n wereld. Een verwittiging om kritisch te blijven en niet enkel het eigenbelang na te streven.
‘ Mensen raken overal aan gewend, vooral als ze niet persoonlijk worden getroffen.’
Confronterend want ieder van ons kan die Burger zijn uit het verhaal.
Dat lijkt somber maar tegelijk is er hoop: je hebt altijd een keuze, ook al lijkt het tegendeel waar te zijn.