Een goed leesbaar wetenschappelijk boek

Near the foot of mount Ararat by Anthonie Holslag

Een uitdaging. Vraag een recensent die normaal recensies schrijft over thrillers een recensie te schrijven over een Engelstalig wetenschappelijk boek over een onderwerp waar zijn kennis wel wat verder reikt dan die van de gemiddelde Nederlander, maar heel moeilijk als kenner aangemerkt kan worden. Inderdaad dat is zeker een uitdaging. Maar voor alles is een eerste keer en het verbreden van de horizon kan nooit geen kwaad.
The Transgenerational Consequences of the Armenian Genocide is een wetenschappelijk boek geworden dat eigenlijk onwetenschappelijk aandoet. Niet zozeer het gene wat Anthonie Holslag wil vertellen en heel secuur probeert te bewijzen, maar de toegankelijkheid van de tekst maakt dat dit boek niet genomineerd werd om na veertig bladzijden in de la met ‘onbegrijpelijke stukken’ te verdwijnen. De tekst is voor iemand die goed Engels teksten kan lezen heel goed te doen en zelden raakt de lezer het spoor bijster.
Om dit boek op waarde te schatten is wel degelijk een zekere vorm van kennis over de Armeense genocide nodig. Met basiskennis zoals wij deze in Nederland gemiddeld kennen blijft het wat mistig met wat Holslag probeert te bewijzen. Maar voor diegene die zich wat dieper in de materie wil interesseren is dit boek heel toegankelijk.
De Turken vielen in 1914 een Russische marinebasis aan, zonder enige waarschuwing vooraf, maar na enige successen werden zij al snel weer teruggedrongen en verloren zo 50.000 soldaten. Dat was niet de eerste maal dat de Turken verliezen leden en het leek erop alsof Turkije zijn macht zou verliezen en deze crisis leidde tot de ergste gruweldaden van de Eerste Wereldoorlog. Voor de oorlog waren er al slachtpartijen geweest tussen islamitische Turken, Koerden en Christelijke Armeniërs. Doordat men in Turkije een grotere etnische en religieuze homogeniteit wilde vormde de Armeniërs een vervelend obstakel. Door de oorlog tussen Rusland en Turkije liep de spanning hoog op en waren de Armeniërs het slachtoffer.
In zijn boek ‘De afdaling in de hel, Europa 1914-1949’ omschrijft Ian Kershaw de Armeense genocide als volgt. “De Armeniërs die aan weerszijden van de Russische- Turkse grens leefden kozen in het algemeen partij voor de russen in de hoop zich op deze manier van het Turkse juk te kunnen ontdoen. De Turken beschouwden de Armeniërs als collaborateurs. Toen midden april 1915 een Armeense opstand uitbrak in de stad Van waarbij alle partijen gruweldaden pleegden, bleef de door de Armeniërs verwachte Russische steun uit en stonden de Armeniërs er alleen voor. Kort na de opstand begonnen de deportaties van de Armeense bevolking uit Oost-Anatolië en dit ging gepaard met veel geweld. Binnen enkele weken waren meer dan anderhalf miljoen gedeporteerd, diep de Syrische woestijn in. Velen van hen stierven tijdens het transport als gevolg van ziekten, slechte behandeling of in de kampen waar ze terecht kwamen. Nog veel meer sneuvelden er tijdens de gruwelijke massamoorden die deel uitmaakte van het moorddadige programma dat de steun had van de Turkse leiders. Schattingen van de Armeense slachtoffers lopen uiteen van 600.000 tot meer dan een miljoen”.
Anthonie Holslag schreef in 2009 In het gesteente van Ararat, een boek over de langdurige gevolgen van collectief geweld. In dit boek gaat hij zeer uitgebreid in op de gruwelijke gevolgen van de Armeense genocide en waarom er zo weinig aandacht aan is besteed en eigenlijk in de vergetelheid is geduwd. In The Transgenerational Consequences of the Armenian Genocide gaat hij verder in op deze zaken die nooit op antropologische wijze is onderzocht. Dit boek kan dus gezien worden als de eerst maal dat deze humanitaire ramp op deze manier wordt onderzocht.
Anthonie stelt de vraag Wordt een genocide gepleegd door een regime die zijn macht wil opleggen aan een onderliggende partij of is een regime die genocide pleegt juist een regime die stelselmatig is vernederd of verslagen en zijn frustratie af reageert op een minderheid. Volgens Holslag is het laatste het geval. Omdat in de twintigste eeuw meerdere genocides plaatsvonden werd dit ook wel de Ziekte van de Twintigste Eeuw genoemd. Ook bij de vernietiging van de Joden door Nazi Duitsland kwam voort uit de in de ogen van de Duitsers onterechte herstelbetalingen van de Eerste Wereldoorlog en de schuld van de arbeidsonrusten werd aan de Joden toegeschreven.
Het boek laat een mooi beeld zien over de manier waarop de Armeniërs na de genocide over de gehele wereld zijn verspreid. Er zijn Armeniërs die in Istanbul terecht zijn gekomen maar met name in Syrië en Jordanië en Irak, maar wat verrassend was is dat een aantal Armeniërs in Indonesië terecht zijn gekomen en in met de KNIL-soldaten meevochten en samen met de Indonesiërs die naar Nederland meevluchten opgevangen werden in de kampen in onder andere Vught. Hierdoor kwam een Armeense enclave in Nederland terecht. Toen in de jaren 60 en 70 Turkse gastarbeiders naar Nederland kwamen zaten daar ook Turkse Armeniërs tussen en in de loop van tijd is de oude vijandigheid ook hier in Nederland zichtbaar geworden.
Anthonie Holslag heeft in dit boek ook verschillende onderzoeken gedaan op welke manier deze twee verschillende groepen, die ook nog werden aangevuld door Armeniërs uit Syrië en Jordanië, met elkaar verbonden zijn of juist niet met elkaar verbindingen aan willen gaan.
Op welke manier heeft de Nederlandse regeringen in de loop van tijd zich uitgesproken over de Armeense Genocide? Verschillende regeringen vonden een uitspraak doen om deze massamoord te erkennen als genocide heel lastig en men blijft om de hete brei heen draaien. Er wordt heden ten dage nog steeds niet over de Armeense Genocide gesproken maar over de Armeense Kwestie. Waarschijnlijk om niet op Turkse teentjes te gaan staan, want hoe duidelijk moet het worden om tot erkenning over te gaan. Misschien is het een goed idee om de heren politici bij te spijkeren door Anthonie Holslag. Duidelijker kan een kwestie niet worden gemaakt.
Anthonie Holslag heeft een toegankelijk en duidelijk boek geschreven over een misdaad tegen een bevolkingsgroep die te lang onder het tapijt is geschoven, maar nog steeds voor controverse zorgt. Met dit boek bewijst hij nogmaals wat een begenadigd schrijver Anthonie is.