Europese cultuur als bindmiddel

Eind oktober 2020 publiceerde uitgeverij IJzer 3 lezingen van Stefan Zweig. De teksten werden vertaald en geduid in een nawoord door Thomas Huttinga en begeleid door een voorwoord van Caroline de Gruyter. Van de zorgen waarover Zweig zich uitspreekt klinkt vandaag weer de echo. We zien nationalisme en fascistoïde tendensen weer opkomen, waarin verschillen worden benadrukt in plaats van overeenkomsten die worden belicht. Het zijn teksten die in de jaren '30 van de twintigste eeuw zijn geschreven en uitgesproken, maar die in onze tijd nauwelijks aan relevantie hebben ingeboet. Zweig pleit vooral voor een culturele grondslag van Europese integratie, op basis van universele humanistische waarden. Het is een bijzonder hartstochtelijk appel, waar je het eigenlijk alleen maar mee eens kunt zijn. Tegelijk draagt het een flinke dosis idealisme en naïef optimisme in zich. Daar staat tegenover dat Zweig dat zelf ook wel inziet en ook erkent dat de Bildung die nodig is vele jaren in beslag zal nemen. Het is evenwel niet de praktische implicatie waarop Zweig moet worden afgerekend, maar juist zijn zeer belangrijke bijdrage om te wijzen op de gemeenschappelijke grondslag van de Europese cultuur.