Indrukwekkend verslag van de Holocaust

Een verslag van de rechtszaak tegen nazi-kopstuk Eichmann, een van de hoofdverantwoordelijken voor de logistiek bij de Jodentransporten. Door zijn bureaucratische inspanningen werd hij medeschuldig bevonden aan de dood van miljoenen mensen en hiervoor terechtgesteld.

Het boek handelt allereerst over de misdaden van Eichmann, schetst zijn carrière bij de nazi's en geeft een algemeen verloop van de Holocaust. Later zoekt Arendt naar historische verklaringen voor de grote verschillen tussen de deportatiecijfers van de joden, geeft ze kritiek op het procesverloop, beschrijft ze de juridische obstakels bij het wettelijk beoordelen van een nog nooit vertoonde (genocide-)misdaad en tracht ze de psychologie van Eichmann te doorgronden.

Arendts dossierkennis is indrukwekkend en haar feitelijke doch geëngageerde toon de juiste stijl. Steeds als je denkt dat je de beelden en het verloop van de Holocaust wel zo'n beetje kent geeft het boek aan dat deze ramp veel groter is dan je ooit kunt indenken.

Arendt is geen pleaser. Integendeel, ze veroordeelt fel de politieke doelen die Israël met de rechtszaak heeft alsmede de clowneske rol van de aanklager. Een van de redenen voor controverse vormt de rol van de Jodenraden die ze aankaart. Aangesteld door de nazi's, waren prominente Joodse leiders een doorgeefluik van orders aan de bevolking. In de hoop tijd te winnen stelden zij transportlijsten e.d. op en bracht hun medewerking wrang genoeg de vernietiging dichterbij. Zonder deze medewerking hadden de slachtoffercijfers nooit zo hoog gelegen, beargumenteert Arendt met vergelijkingsmateriaal.

De psychologie van Eichmann intrigeert enorm. Hij inspecteerde vernietigingskampen en werd al misselijk toen hij een glimp zag van het leed. En toch was hij, toen de geallieerden al het Reich waren binnengevallen in 1944, nog steeds aanjager van een operatie als Aktion Höss, waar 430.000 joden in amper twee maanden(!) vanuit Hongarije werden gedeporteerd en vermoord in Auschwitz.

Wat dreef Eichmann? Getuige een recente documentaire blijft deze vraag prikkelen. In deze discussie hangen mensen enerzijds het beeld van een emotieloze bureaucraat aan terwijl tegenstanders spreken van een ideologisch (racistische) bezetene. De eerste groep kijkt vooral naar de rechtszaak en zag een man die al zijn schuld wegschoof, zich een radertje in het systeem noemde en ‘slechts’ bevelen van hogere hand uitvoerde. De andere groep baseert zich op het ‘Sassen interview’ dat hij in Argentinië gaf aan een oude nazi en hierin opschept over zijn daden.

Arendt kende beide kanten en schetst Eichmann vooral als een sukkel met weinig inlevingsvermogen, iemand die carrière wil maken en door zijn ‘gedachteloosheid’ zo ver kwam. Een man die geen megalomane filmschurk was maar, als je goed naar hem luisterde, geen echte inhoud of motief leek te hebben. Deze afwezigheid van de diepte in zijn grote duistere daad noemde zij de banaliteit van het kwaad.

Ik was een tijd bezig om te doorgronden welke partij juist oordeelde over de psychologie van Eichmann maar realiseerde me dat dit alleen getuigt van het zoeken naar een gemakkelijke, geruststellende verklaring.

Voor misdaden die alle menselijke fantasie te buiten gaan bestaan die verklaringen niet.