Onder de harde lagen verrassend zacht

Is het niet de plicht van elke recensent om door de eigen weerstand - soms zelfs weerzin - heen te breken om open te kunnen staan voor wat zich aandient, wat gezien, gehoord, gelezen, beoordeeld wil worden, en het liefst met zo min mogelijk vooroordeel. Wie die weerstand niet aandurft, niet de blaren, de vuile handen wil, zal ook nooit een schat van enige waarde opgraven. Al gebeurt dat opgraven in het geval van deze bundel niet op de manier zoals we het een archeoloog zien doen, die met een kwastje laag voor laag wegveegt. Nee, eerder als bij Bob de Bouwer worden er met een pneumatische hamer betonlagen geslecht.
Ik las ‘De weeromstuit’ met de nodige weerstand, aanvankelijk tenminste. Pas gaandeweg met genoegen, en nog later met oprechte ontroering.

Weeromstuit. Het woord zelf heeft al twee gezichten. Allereerst een beweging die onbedoeld, al dan niet spontaan en speels, een andere kant op gaat dan gepland. Daarbij heeft het woord ook iets triestigs, als van een teleurstelling. Vanwege die andere kant, en dat onbedoelde. Grappig en pijnlijk tegelijk.
Net zoals de foto op de cover, van een te dikke, weinig aantrekkelijke man op leeftijd die een kanonskogel in zijn maag krijgt. In kleur zou dit plaatje moeiteloos passen tussen klunzige clowns die in hun vrolijke kleren en onder luid gelach ongenadig op hun gezicht gaan. Grappig en pijnlijk.
Alleen is dit geen cover in kleur, maar eentje in zakelijk metaalgrijs. Een zakelijkheid die in het binnenwerk wordt doorgetrokken. Zeven clusters, gescheiden door inktzwarte pagina’s. Alle vooronderstellingen die men mocht koesteren omtrent ‘poëzie’ worden hier zonder pardon aan flarden geschoten.
Een tip voor mensen met een papierfetisj: ruik er eens aan. Heel bijzonder.

‘Meer voor mannen’ was jarenlang de slogan van een van de commerciële zenders. Hij schoot me tijdens het lezen van ‘De weeromstuit’ meermaals door het hoofd. Deze bundel oogt, leest, voelt namelijk in alle opzichten als mannelijk. Gelukkig heeft de dichter het daar zelf op meerdere momenten expliciet over, en is dat mannelijke dus zeker geen genderframing of inlegkunde mijnerzijds. Het is er wel degelijk, zowel in de thema’s die voorbij komen als in toon en taal.
Die taal is direct, in your face, op het botte af soms, maar nergens plat of misplaatst cru. Deze poëzie gromt en brult als een militair voertuig, grijpt je bij je lurven, walst je plat. En pas als je overeind krabbelt, besef je dat hier gebeurt wat de essentie is van alle taal, poëzie, zang, literatuur: hier is iemand die wil communiceren.
En gecommuniceerd wordt er. Er staat veel ‘ik’ en ‘mijn’ in de gedichten van Declercq. Vaak ook ‘hij’, waarmee de dichter dan zichzelf bedoelt en iets prijsgeeft wat zich in de derde persoon net iets makkelijker laat zeggen. Zelden maar wordt met ‘hij’ iemand bedoeld die niet de dichter zelf is.
Ook wordt de lezer aangesproken, met jij, of met u. Maar wat de dichter dan te melden heeft is meestal niet zo aardig. Want Declercq - dat wordt allengs duidelijk - vindt de mensen niet zo aardig. Hij vindt ze laks, hypocriet, lafhartig. Al vindt hij dat zichzelf ook. Zo eerlijk is hij dan weer wel. Tegelijk echter hangt om dit harde oordeel een waas van mededogen, zowel van de dichter naar de mensen toe, als van de lezer richting dichter. Om liefde die ooit was, en toen weer kwijtgeraakt; om pijn die altijd ergens heen moet, naar binnen of naar buiten. Zodat er medicijnen voorbijkomen, en opmerkelijk vaak een hond, waarvan je je als lezer geregeld afvraagt of die een metafoor is voor het hondenleven van de dichter, of een daadwerkelijke getuige ervan.

Die slogan ‘Meer voor mannen’ was niet mijn eerste gedachte. Aanvankelijk dacht ik vooral: ‘O help, als dat maar goed komt’ en: ‘Gaat dit zo de hele bundel door? Een blanke, heteroseksuele man die wat navelstaarderig vertelt hoe het is om een blanke, heteroseksuele man te zijn?’
Nee, op zeker moment komt toch dat ene vers dat je raakt; die regel die je bijna lijkt aan te kijken, die je zacht en willoos en hongerig maakt, en verlangend om door te lezen. Dan komen er van onder de stukgebroken betonlagen verborgen gevoeligheden tevoorschijn zoals enkel westerse, heteroseksuele mannen die verborgen kunnen houden. Kwetsbaarheid, eenzaamheid, de angst om niet goed genoeg te zijn; intellectueel, sociaal, in bed, of anderszins.
Dat is de druk die ligt op bijna alle mensen in de westerse samenleving, niet alleen op mannen. Ook door vrouwen wordt die druk gevoeld. Met van de weeromstuit een hoop misplaatste verwachtingen en teleurstellingen over en weer. En niet zelden een relatie die onder die druk bezwijkt. Waarna opnieuw het angstige spel begint van eenzaam blijven of toch maar weer kwetsbaar worden.
Niet subtiel zoals we het begrip ‘subtiel’ doorgaans opvatten, beschrijft Declercq deze cyclus van hoop en verlies en opnieuw hoop, maar toch alleszins fijnzinnig, rauw-eerlijk, en van een aandoenlijke intimiteit.