Menselijk, schrijnend en aangrijpend

Verhalen over kinderen en oorlog raken bij mij altijd een gevoelige snaar. Daarbij hadden wij vroeger zelf Joodse buren, die op een totaal absurde manier de oorlog hadden overleefd. Maar daarover een andere keer.

Het verhaal wordt aanvankelijk verteld vanuit het perspectief van Josefien, moeder van een groot katholiek gezin in Amsterdam, en begint midden in de oorlog, 1942-1943, met een even simpel als levensbepalend incident: Een Joodse vrouw vraagt Josefien om voor haar kind te zorgen. Josefien die aan de veiligheid van haar eigen gezin denkt, weigert, maar zal zich daar de rest van haar leven schuldig over voelen.
In de jaren vijftig verschuift dat perspectief gaandeweg naar Lise, de dochter van Josefien. In de moeizame interactie - Lise is dan inmiddels een tiener op de middelbare school - die toch al inherent is aan moeder-dochter-relaties, zien we de worsteling van beiden met dit onuitgesproken geheim. Een last die alleen maar zwaarder wordt als Josefien overlijdt, de vader niet in staat blijkt het grote gezin bij elkaar te houden, en Lise haar eerste, pijnlijke, liefde beleeft.

Maria Boonzaaijer weet veel elementen op een soepele en natuurlijke wijze bij elkaar te brengen. Deels vanuit persoonlijke ervaring, deels vanuit een scherpe waarneming van de periode en omgeving waarin ze zelf is opgegroeid - inclusief haar bekendheid met de toneelwereld -, en deels vanuit een groot inlevingsvermogen en een oprechte interesse in de levens van anderen.
Maria beschrijft even geloofwaardig de gevoelswereld van de opgroeiende Lise, als van de afgetobde moeder, en de vader die machteloos vastzit in de gewoontes en verhoudingen van zijn tijd. Kritisch, maar ook meedogend en zonder verwijt.

Tel daarbij op een creatieve geest en een zeer prettige schrijfstijl en je hebt een boek dat van de eerste tot de laatste bladzijde blijft boeien. Uiteraard vanwege de grote dramatiek van oorlog en Holocaust die hier in gezinsformaat wordt verteld en daardoor aangrijpend invoelbaar wordt; en vanwege de vele gewone, alledaagse details die, op een klein missertje na, goed zijn gekozen en geplaatst.

Dat het vertelperspectief in deel 4 ineens verspringt van de derde naar de eerste persoon, is een switch die mij verraste en die ik zelf als schrijver niet snel zou maken. Toch zorgt die ik-vorm wel voor een intimiteit waarin hoofdpersoon Lise kan terugkijken op het gebeurde, en kunnen er in de laatste - ontroerende - scènes een paar cruciale onthullingen worden gedaan. Waarover ik uiteraard niets ga verklappen.

‘Joodse buren’ krijgt van mij vier mooie, stralende sterren.