De hel, dat zijn de hetero's

Je eigen kwetsbaarheid terugzien in de veroordeelde Ander. Ik schrijf deze recensie als de compleet overtrokken ophef over de opening van de Olympisch Spelen net is gaan liggen en er openlijk twijfel wordt gezaaid over het vrouw-zijn van een Algerijnse bokser. De ideologische obsessie met wat iemand écht is of zou kunnen zijn m.b.t. homo- of transseksualiteit. Niet meer de complexiteit van een individu zien, maar die Ander terugbrengen tot oppervlakkige uiterlijkheden en weinig solide spelregels over wat man- of vrouw-zijn dan zou betekenen. In die zin fileert Mohammd Mbougar Sarr soortgelijke dynamieken in de existentiële roman 'Een Echte Man' (2023) over de Senegalese omgang met de góor-jigéen. (De term góor-jigéen betekent in de wolof-taal iets van man-vrouw, maar volgens mij laat het zich beter vertalen als queer toen het nog een scheldwoord was. In elk geval een negatieve typering voor iemand die door de maatschappij niet wordt gezien als volledig mannelijk of vrouwelijk.)

In de openingsscène van 'Een Echte Man' (2023) krijgt de Senegalese universiteitsdocent Ndéné Gueye een viraal filmpje onder ogen. Tijdens een intiem moment met zijn vrijgevochten maîtresse Rama. Ndéne ziet hoe een een islamitische begraafplaats wordt bestormd om het lijk op te graven van een vermeende góor-jigéen. Geen context. Geen voorgeschiedenis. Maar alleen de heftigheid van een menigte die iemand na diens overlijden nog probeert te veroordelen. Rama verwacht dat Ndéne deze gruwelijke daad afwijst, maar hij kan het niet opbrengen om empathie op te brengen voor het slachtoffer en zijn nabestaanden. Hij zal het wel aan zichzelf te wijten hebben, want in onze maatschappij loop je nu eenmaal niet met je seksualiteit te koop. Rama is ontredderd om deze bekrompen reactie. Waar is de vrijheidslievende intellectueel gebleven waar zij zich tot aangetrokken voelt? Als zelfs iemand met het maatschappelijk aanzien van Ndéne wordt beknot door achterwaarts denken en religieuze orthodoxie! Ze loopt woedend weg en laat hem vertwijfeld achter.

Maar het gruwelijke beeld van het kwetsbare, naakte lichaam blijft door het hoofd van Ndéne spoken. Hij moet weten wie deze góor-jigéen bij leven was en waarom deze persoon zelfs na diens dood afgestraft moet worden. In een verwarrende mengeling van walging, identificatie en empathie probeert Ndéne antwoorden te krijgen waarom dit gefilmde tafereel zoveel bij hem oproept. Wat zegt het over zijn eigen heteroseksualiteit als hij ruimte kan maken voor empathie en begrip naar de veroordeling van een ander? Moet hij nu zijn eigen islamitische opvoeding en onwrikbare overtuigingen over mannelijkheid ter discussie stellen? Of zit de orthodoxie in hem zo diep dat hij als belezen intellectueel, die nota bene homoseksuele/biseksuele schrijvers in het lesprogramma heeft staan, dezelfde walging voelt als analfabete landgenoten? Homohaat in iets fleurigere bewoordingen, maar met dezelfde lelijke strekking.

En misschien is nog wel de pijnlijkste vraag: wat kost het Ndéne als hij zich openlijk uitspreekt tegen homo- en transfobie? Het is immers gevaarlijk om góor-jigéen te verdedigen wanneer ze zelfs opgegraven worden om opnieuw te worden veroordeeld. In eerste instantie voelt het wat misplaatst hoe 'De Echte Man' (2023) zo expliciet smeuïge seksscènes tussen Ndéne en Rama op de voorgrond plaatst in een roman over de vervolging van deze góor-jigéen. Het koppel koestert de vrijheid die ze zich vanuit hun positie kunnen veroorloven. Maar Ndéne begint door zijn existentiële vertwijfeling opeens scherper te zien dat ook hij 'als heteroseksueel' niet veilig is voor het geweld tegen de góor-jigéen. Het raakt hem intellectueel als gebrandmerkte schrijvers niet meer welkom zijn in zijn colleges. In religieus opzicht ziet Ndéne hoe zijn eigen vader - een praktiserende imam met conservatieve ideeën - wordt afgestraft als hij niet expliciet genoeg oproept tot geweld.

De hel, dat zijn de hetero's. Ndénes zoektocht naar antwoorden brengt hem zelf in gevaar als hij empathie kan opbrengen naar de mens achter de veroordeelde buitenstaander. Of zoals hij zelf dreigt uitgeroepen te worden tot góor-jigéen als zijn empathie naar het slachtoffer indruist tegen maatschappelijke veranderen. Iedereen is vogelvrij, zelfs als de geruchtenmolen het aan 't verkeerde eind heeft. Mbougar Sarr schreef met 'Een Echte Man' (2023) een beklemmende roman in de geest van Jean-Paul Sartre over een zoektocht naar vrijheid en de absurde grenzen die anderen opwerpen. Het zelfonderzoek van Ndéne wordt steeds tragischer wanneer hij ontrafelt wat hij zelf allemaal heeft moeten verdringen uit angst om uitgesloten te worden. Kan een mens werkelijk vrij denken als niet ieder individu het recht heeft zichzelf te zijn!?