Koloniaal denken overleeft de Fransen

Het onvermogen om los te komen van een voormalige koloniale macht. In de proloog van 'Kwade Wind' (2022) is de gelauwerde auteur Saïd B. op weg naar de boekpresentatie van zijn autobiografische roman over zijn jeugdliefde Leïla en zijn geboortedorp El Zahra. Het zijn rumoerige tijden in Algerije met de opkomst van de islamisten en een dreigende burgeroorlog. Niet lang na deze bijeenkomst zal de auteur met zijn vrouw vluchten naar het buitenland. Maar nu nog even niet. Saïd groet een bekende en krijgt een compliment over zijn grootse roman. De beste uit zijn carrière? Het valt hem op dat er verschillende Algerijnen op zijn presentatie verschijnen, zelfs iemand met een gekreukeld overhemd. Hij ziet zichzelf dan ook als een volksschrijver die hét verhaal van Algerije weet te vertellen. Met genegenheid zal de literator terugkijken op dit bijzondere moment als hij het land inmiddels heeft verlaten.

Saïd B. weet echter niet dat de man met het gekreukelde overhemd niemand minder is dan zijn oude jeugdvriend Tarek, die hij als fictie-personage heeft opgevoerd in zijn bejubelde roman. Ze groeiden samen als broers op, maar tussen de analfabete schaapsherder en de jonge student sluimerde een rivaliteit om de liefde van hun gemeenschappelijke jeugdvriendin Leïla. De jonge vrouw werd de schande van El Zahra toen ze op dertienjarige leeftijd werd uitgehuwelijkt en wegliep bij haar oudere echtgenoot. Het bood een nieuwe kans voor één van de twee vrienden te trouwen met de dorpsschone. Op een beslissend moment in hun leven werd Tarek echter door Franse soldaten meegenomen om te vechten tegen de Duitsers, terwijl hij op die manier Saïd de kans gaf om weg te komen. Hij moest verder studeren en vanuit een plek van macht de belofte waarmaken van een intellectueel Algerije dat loskomt van de Franse overheersing. Een paar weken later zou de auteur zelf óók opgepakt worden om te vechten voor een westerse mogendheid.

Voor zowel Tarek als Saïd zou dat beslissende moment uitmonden in een deceptie. Ze zouden gedesillusioneerd en getraumatiseerd terugkomen van een oorlog die ze uitvochten voor mensen die hen niet accepteerden als gelijkwaardig. Zoals de vele pijnlijke ervaringen met racisme, marginalisering en uitbuiting. Maar anders dan voor een kosmopolitische zwerver als Saïd, zou Tarek's hart altijd bij het dorpsleven in El Zahra blijven. Hij keerde terug in het dorp en loste de huwelijksbelofte in die zijn vriend eigenlijk had gemaakt met de vader van Leïla. Voor de gescheiden vrouw opnieuw een zakenhuwelijk dat meer werd gedreven door noodzakelijkheid dan liefde of genegenheid. Maar welk recht heeft Saïd om erover te oordelen als hij er zelf voor heeft gekozen om zich afzijdig te houden? Vanuit zijn geprivilegieerde sociale positie. Toch zou zijn wrok over deze gemiste kans doorsijpelen in de fictieroman die hij erover schreef, waarin specifiek Leïla's emancipatiestrijd misbruikt wordt voor een eigen afrekening met zijn volksmilieu.

Na de proloog lezen we in twee hoofdstukken hoe de levens van 'personages' Tarek en Leïla verder liepen na hun huwelijksverbintenis. Hoe zij leden onder de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog en de latere opkomst van de islamisten. Hoe Saïd op een gegeven moment onderdeel wordt van een naoorlogs stukje mythologie als hij met de Italiaanse cineast Gillo Pontecorvo en de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijder Saadi Yacef meewerkt aan de filmklassieker 'The Battle of Algiers' (1966). Hoe de twee echtelieden steeds van elkaar gescheiden worden door Tarek's noodzaak om te migreren uit financiële overwegingen. En boven alles loopt de fictieroman van Saïd B. door hun levens als een pijnlijk testament van wat ze allebei hebben verloren en dat hun eigen ervaringen zomaar afgepakt kunnen worden. Eigenlijk zoals de Franse kolonisten ook deden.

Met 'Kwade Wind' (2022) schreef de Algerijnse Française Kaouther Adimi een ambitieuze roman over auteurschap als het wegdrukken van andere ervaringen en de moeilijkheid om los te komen van postkoloniale invloeden. Neerkijken op traditie en niet werkelijk bereid zijn de complexiteit van mensen te zien. Stilistisch vind ik 'Kwade Wind' (2022) iets te wisselend. Bij vlagen is het bloedmooi zoals de proloog en specifieke passages rond oorlogservaringen en de totstandkoming 'The Battle of Algiers' (1966). Ik kon erg genieten van de passages waarin Tarek zich terugtrekt als huisbewaker in een Italiaanse villa vol klassieke kunst. Een soort stiltemoment tussen de woelige omwentelingen en omzwervingen. Toch vind ik Adimi's keuze om het narratief in 'Kwade Wind' (2022) op te hangen aan geschiedkundige gebeurtenissen een tikkeltje te schematisch. En toen gebeurde er dit en toen gebeurde er dat. Soms komt deze opzet zelfs wat in de weg te staan van de karakterontwikkeling door de kille zakelijkheid van zulke nieuwsfeiten.

Als Kaouther Adimi in andere romans iets minder geschiedenis stopt en iets meer ruimte laat voor verstilling, dan is zij zeker een schrijfster om in de gaten te houden. Met 'Kwade Wind' (2022) laat zij in elk geval zien dat zij ingewikkelde thema's niet schuwt in een ambitieuze én speelse roman. Het smaakt in elk geval naar meer.