Een fraaie roman over liefde, oorlog, emancipatie, kracht en verlies

Simone van der Vlugt is echt geen onbekende in het genre van Nederlandstalige historische romans. Op haar naam staan al meer dan twintig historische boeken, uitgegeven bij uitgeverij Ambo|Anthos. De historische roman De kaasfabriek is verschenen in het jaar van haar vijfentwintigjarig schrijversjubileum en dit heuglijke feit heeft zij extra gevierd door persoonlijk op het omslag van haar boek te verschijnen. Men ziet weliswaar niet haar gezicht, slechts haar ranke gestalte gehuld in een negentiende-eeuwse koningsblauwe japon en een hand met een witte kanten handschoentje, op de achtergrond robuuste melkkannen. Een mooiere omslag is niet denkbaar voor De kaasfabriek, een fraaie roman over liefde, oorlog, emancipatie, kracht en verlies en uiteraard... de kaas.

Lydia Oorthuys, een rijke adellijke jongedame, vindt na de dood van haar ouders documenten en offertes die het duidelijk maken dat haar ruim zeventigjarige vader serieus bezig was met een nieuw zakelijk project. Een kaasfabriek, die gebouwd zal worden met de nieuwste en meest vooruitstrevende apparatuur, waaronder een stoommachine. Haar vader heeft in de documenten ook de naam achtergelaten van de man die de bedrijfsvoering op zich zal moeten nemen, de jonge boer Huib Minnes.

Lydia raakt onder de indruk van het project dat in haar ietwat saaie en voorspelbare leventje een vleugje opwinding brengt. Ze besluit om de bouw van de kaasfabriek te realiseren. Zo raken de levens van twee verschillende mensen – Huib en Lydia, een boer en een aristocratische jonge vrouw – met elkaar vervlochten. Zij delen elkaars zucht naar  vernieuwing en vooruitgang.

In het eerste deel van het boek, 'Juli 1892', maakt de lezer kennis met vele interessante personages. De trouwe aanbidder van Lydia, Eduard, en de minnares van Huib, Jantine, vele familieleden en vrienden, waaronder ook historische personages die hun stempel hebben gedrukt op deze interessante tijd vol nieuwe technische ontwikkelingen op de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. De emancipatie en het feminisme stonden op een erg laag pitje en de weinige rechten die vrouwen hadden, waren beperkt tot het verzorgen van het gezin en, voor de dames uit betere kringen, het sponsoren van goede doelen.

De vrijpostige en baanbrekende daad van Lydia, om een fabriek opzetten en daar ook daadwerkelijk te gaan werken, wordt door velen afgekeurd. Ironisch genoeg is de weg voor de nieuwe generaties werkende vrouwen juist mogelijk gemaakt door de oorlog die de mannelijke bevolking heeft gedecimeerd. In het tweede deel van De kaasfabriek, 'November 1913', volgt de lezer de dochter van Lydia, de jonge Nora, en maakt samen met haar de verandering door van een verwende, onsympathieke puber tot een evenwichtige, door de oorlog gevormde jonge vrouw. Haar relatie tot haar moeder, vader en de rest van haar familie ontwikkeld zich in de oorlogsjaren en wordt dieper en begripvol.

Zoals bij al haar historische romans heeft Van der Vlugt zeer serieus research gedaan over de tijd waarin Lydia en Huib geleefd hebben. De kaasfabriek is gebaseerd op het echte kaasbedrijf Freia in het Friese Veenwouden, dat een van de grootste zuivelfabrieken in Friesland werd en pas in 1970 gesloten werd. De afgebroken kaasfabriek is twintig jaar later herbouwd in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. De Edammer kaasjes zijn uitgegroeid tot een  wereldwijd begrip. Deze 'cleyne Edammer casekens' zijn oorspronkelijk niet gemaakt in Edam, zoals de naam suggereert, maar op de boerderijen in de wijde omtrek, waaronder Purmerend. De kaasfabriek is geschreven in heldere, beheerste, in haar eenvoud fraaie taal die zo kenmerkend is voor Van der Vlugt.

De daden en gevoelens van de hoofdpersonen Huib en Lydia, soms vertroebeld door omstandigheden en zaken zoals afkomst, vooroordelen, regels en angst om uitgesloten te worden uit een deel van de maatschappij waartoe men sociaal gezien behoort, zijn echt, herkenbaar en begrijpelijk. Nergens is het verhaal te opgeblazen of ongeloofwaardig. Er zit genoeg vaart in om geboeid te blijven lezen en het boek niet te kunnen neerleggen. Subtiel en geloofwaardig ontvouwt zich voor de ogen van de lezer de lang vergane werkelijkheid, oud Amsterdam met het net afgebouwde Krasnapolski en het weergaloze Hotel Americain, de rust van de polder en de boerenbedrijvigheid rond de wekelijkse veemarkt in Purmerend.

De kaasfabriek is een mooi roman over liefde, keuzes, tomeloze energie en het verlangen naar leven en vrijheid tijdens de verschrikkingen van de oorlog, en schenkt de lezer vele fijne uren leesplezier.