Sterven in een sfeer van onverschilligheid

Anthony Passeron heeft het literair toneel in Frankrijk betreden met een opvallend debuut, De slapende kinderen. De bescheiden 224 pagina’s tellende roman, uitgegeven door uitgeverij Podium en uit het Frans vertaald door Hester Tollenaar, is beslist geen alledaagse kost. De lezer wordt geconfronteerd met een strakke, volledig beheerste taal met zinnen waarin geen overbodig woord te vinden is. Het verhaal is van een heldere eenvoud, verteld op een bijna schoolse manier als een simpel opstel over een herinnering, zonder opsmuk, zonder opgeklopt drama. En toch lukt het de schrijver schijnbaar moeiteloos, om een gevoel van onbehagen, verdriet en boosheid bij de lezer op te roepen.

Op een uurtje rijden van Nice, in een dorpje ergens op de grens tussen Frankrijk en Italië, leeft een hardwerkende slagersfamilie. Het familieleven, met als middelpunt de slagerij en het aanzien dat de familie in het dorp heeft verworven, is van groot belang. De angst om het bereikte te verliezen is van grote invloed op de beslissingen die door de familieleden worden genomen. Allemaal handelen ze binnen de regels en het strakke keurslijf, gedicteerd door bereikte maatschappelijke status en de verwachtingen van omgeving.

Dat geldt voor alle familieleden, behalve voor het zwarte schaap van de familie, Désiré, de oom van de schrijver. Désiré ontvlucht het bedompte dorp zonder enige vooruitzicht op verandering en gaat spontaan op reis. Hij belandt in Amsterdam waar hij kennismaakt met softdrugs en een vrij en onbezorgd leven. Het is het begin van jaren tachtig en de mensheid staat aan de vooravond van een van de grootste dodelijke epidemieën ooit, een ziekte die haar reis door de wereld begint onder de denigrerende en beledigende naam ‘de homoziekte'.

Désiré wordt na een aantal weken teruggehaald naar huis maar de andere, pas ontdekte manier van leven, kleurrijk en gewaagd, laat hem nooit meer los. Zijn hang naar ontdekken van het onbekende drijft hem onherroepelijk van jointjes en alcohol naar een veel machtigere godheid, de heroïne. Het titel van de boek, De slapende kinderen, slaat op de kinderen onder de invloed van heroïne:

'Deze slapende kinderen hadden weggedraaide ogen, een opgerolde mouw en een spuit in hun elleboog. Ze waren nauwelijks wakker te krijgen.'

Désiré en zijn vrouw Brigitte worden beiden zwaar verslaafde heroïnegebruikers. De familie probeert dit feit te verzwijgen, onderdrukken en negeren. Wanneer Désiré door gebruik van een vervuilde naald besmet raakt met het AIDS-virus, wordt ook dit weggestopt in de dichte kist met familiegeheimen. Désiré en zijn eveneens verslaafde vrouw Brigitte schenken nog het leven aan een dochtertje, het kindje wordt echter al geboren met het AIDS-virus in haar bloed en overlijdt op tienjarige leeftijd.

De hoofdstukken in het boek wisselen elkaar af. Na elk hoofdstuk dat gewijd is aan het familieverhaal volgt een hoofdstuk gewijd aan de geschiedenis van aids, het ontstaan, en onderzoek naar oorzaak, bestrijding, medicatie. Het is werkelijk hartverscheurend om te lezen hoe onze samenleving in staat was alle tekenen van een naderend ramp, aids, te negeren en ze weg te cijferen als iets dat niemand aanging omdat het slechts ‘minderwaardige’ groepen betrof, namelijk homoseksuelen en verslaafden. Hoe denigrerend de zieken behandeld waren, hoe de onwetendheid en de angst bij de medische staf en verpleging de zieken zelfs de meest basale zorg en aandacht ontnomen hadden, hoe Désiré in een kist met loden bekleding begraven werd, zodat hem zelfs de mogelijkheid was ontnomen om vredig tot stof te vergaan met de omringende aarde.

'Zelfs de aarde zou hem niet aanraken om hem te laten opgaan in het stof waartoe we toch allemaal zouden wederkeren.'

Soms kan men zich, al lezend, schamen om een deel te zijn van de mensheid. Sinds het begin van de epidemie zijn wereldwijd 40.1 miljoen mensen aan AIDS overleden. De slapende kinderen is een bijzonder sterk debuut, een familiedrama en een verslag van angst en desinteresse, ontbloot aan elk spoortje vals sentiment, dat de lezer sterk weet te raken.