Mensen zijn slechts de verhalen waar goden van dromen
De Tsjechische literatuur kent een aantal schrijvers die een magistraal oeuvre op hun naam hebben staan. De wereld is rijker en mooier geworden door boeken van Franz Kafka, Pavel Kohout, Ivan Klima, Karl Capek, Milan Kundera en de mogelijk grootste Europese schrijver ooit, Bohumil Hrabal, wiens oeuvre in stille eenzaamheid helemaal bovenaan de literaire Mount Everest staat, oorspronkelijk, glorieus, geniaal.
Jiří Kratochvil grapt in een interview met het Tijdschrift voor Slavische literatuur: ‘Ik heb ongeveer veertig trouwe lezers,’ om zijn uitspraak direct te corrigeren: ‘In werkelijkheid gok ik dat ik zo’n drieduizend vaste lezers heb.’
Inderdaad, zijn werk is niet een van het meest toegankelijke. In vergelijking met Milan Kundera die met zijn De ondraaglijke lichtheid van het bestaan de faam van een bestsellerauteur heeft verworven, is het werk van Jiří Kratochvil veel cryptischer, vol met mythische, sprookjesachtige elementen, een lichte hang naar magisch realisme, op het eerste gezicht zonder een duidelijke vorm of structuur. Kratochvil wordt bestempeld als een postmodernistische schrijver in de Tsjechische literatuur van de jaren negentig. Zelf is hij wars van alle pogingen om zijn werk in een bepaald hokje te duwen. Hij begon te schrijven in de jaren zestig, raakte echter snel in ongenade van de socialistische machthebbers en zijn boeken werden slechts uitgegeven via het illegale samizdat. Zoals praktisch elke dissidente schrijver heeft hij de kost moeten verdienen door manuele arbeid in eenvoudige baantjes. Pas na de omwenteling in 1989 werd zijn werk uitgegeven via officiële wegen.
In Een bedroefde God volgt de lezer een periode uit het leven van de bibliothecaris Aleš Jordán. De Jordáns bezitten een zowel belangrijke als afstotende eigenschap: zij zijn in staat te overleven onder welk politiek bewind dan ook, door zich snel en zonder enig gewetensbezwaar aan te passen aan de nieuwe omstandigheden.
“…als we morgen zouden worden bezet door marsmannetjes, zouden jullie (de Jordáns) voor overmorgen allemaal groen zijn en gekrompen tot het formaat van een bierfles.”
Aan het hoofd van de familieclan staat tante Zieltje die op haar sterfbed Aleš aanwijst als haar opvolger, een eer die niet geweigerd kan worden. Aleš haat het nietsontziende opportunisme van zijn familie en probeert zich aan de twijfelachtige eer te onttrekken, hetgeen niet eenvoudig blijkt te zijn. Een oud trauma speelt mee in zijn beslissingen, hoewel in de loop van het verhaal steeds onduidelijker wordt of het voorval echt was of een fantasieproduct van Aleš.
Kratochvil maakt het de lezer niet makkelijk ondanks het feit dat hij zich in Een bedroefde God bedient van een voor zijn doen relatief eenvoudige taal. De interactie met de lezer wordt extra levendig door het wisselen van de verteller, eens Aleš in de eerste persoon dan weer een neutrale alleswetende verteller die vanuit een zijlijn toekijkt. Doordat Kratochvil besloten heeft om alle bij de dialoog horende interpunctie weg te laten, is aandachtig lezen aan te bevelen.
De familie Jordán staat voor alles wat slecht is in een systeem (of voor het systeem zelf), of het nou om het communisme gaat of om het postcommunistische gulzig consumptieve kapitalisme. Aleš probeert een manier van leven te vinden die acceptabel is voor de waarden waarin hij gelooft. Het blijkt voor een individu echter onmogelijk om zich volledig los te worstelen van de heersende orde. Een sterke individualiteit binnen een samenleving wordt niet op prijs gesteld, in geen politiek klimaat, en blijft onherroepelijk gekooid binnen zijn eigen existentie.
De absurde, soms surrealistische vertelling over de strijd van Aleš tegen de heersende orde, opportunisme, leugens, geweld en corruptie zou men simpelweg kunnen lezen als een korte spannende vertelling. Het is echter zoveel meer dan dat. De rebelse, waanzinnige daad van Aleš, waarmee hij probeert te ontsnappen aan de invloed van de familie, heeft gevolgen die hij niet kan overzien, laat staan dat hij ze kan aanvaarden of beïnvloeden. In een spectaculair slotstuk erkent Aleš zijn beperkingen samen met die van de goddelijke macht.
“Mensen zijn slechts de verhalen waar goden van dromen. …Terwijl God geen verhaal en geen identiteit heeft, omdat hij geen begin en geen einde heeft, verliezen de mensen…het unieke van hun verhalen, alle identiteiten vervliegen in die veelheid van identiteiten. Dat is precies het moment waarop goden en mensen elkaar de hand reiken.”
Er zijn niet veel werken van Kratochvil vertaald in het Nederlands, mogelijk door de ongelovelijke complexe taal waarvan hij zich in regel bedient. Zelf zegt hij hierover: ‘Mogelijk schrijf ik teksten die iets meer dan een gemiddelde concentratie vergen…ik vermoed dat mijn werk vrij lastig te vertalen zal zijn.’
Een des te groter compliment verdient de vertaalster van dit boek, Tieske Slim, die zich meesterlijk heeft gekweten van het vertaalwerk. Een bedroefde God (de titel verwijst naar een verhaal van Milan Kundera Ik, de bedroefde God) is recentelijk uitgegeven door Uitgeverij kleine Uil in Groningen.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kamila Straatsburg
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
