Een meesterlijk vervolg op A Portrait of a Lady

Een dappere daad van de Ierse schrijver John Banville (1945): een vervolg schrijven op de iconische roman van Henry James (1843-1916), A Portrait of a Lady, voor het eerst gepubliceerd in 1881. Het sublieme proza van James, geschreven met een stilistische, niet te overtreffen en amper te evenaren volmaaktheid, was, zoals Banville heeft opgemerkt tijdens de aan hem gewijde aflevering van VPRO Boeken, altijd al een eerste deel van een tweedelig roman. Henry James heeft nooit een vervolg geschreven en Banville vond dat hij dat dan maar moest doen. Het is aan te raden om voor het lezen van Mevrouw Osmond, A Portrait of a Lady nog eens door te bladeren, zonder enige kennis van het voorgaande wordt de lezer namelijk al snel bedolven onder personages, verwijzingen en dialogen waartussen maar moeizaam een weg te vinden is. Heeft men eenmaal de draad te pakken, dan ontvouwt zich een fascinerend, complex en gelaagd spel vol met intriges en onverwachte kwinkslagen. 

Het is echter noodzakelijk om van dit proza te kunnen genieten, om open te staan voor een volstrekt niet hedendaagse manier van denken en handelen van de hoofdpersonages. De dappere poging van mevrouw Osmond om zich los te maken uit een verstikkend huwelijk is voor een contemporaine vrouw zo omslachtig, ingewikkeld en onbegrijpelijk traag, dat zonder zich secuur in te leven in de tijdgeest met al zijn beperkingen, conventies en regels er bijna onmogelijk een stukje begrip voor kan ontstaan. 

Het verhaal begint waar Henry James gestopt is: Isabel Osmond reist af naar London in gezelschap van haar bediende (met de grappige naam Staines) om enkele kennissen te bezoeken en de zaken rondom haar grote erfenis te regelen. Wat ze werkelijk doet is nadenken, of en onder welke omstandigheden zij zal terugkeren naar haar echtgenoot Gilbert Osmond. 

Isabel is uitgehuwelijkt als een soort 'object', vergezeld van een grote bruidsschat, een aantrekkelijke partij voor Osmond, een salon geleerde, die slechts interesse heeft in haar geld. Hij weet, samen met zijn goede vriendin Serena Merle, een aantal cruciale feiten voor haar verborgen te houden. Wanneer Isabel ontdekt hoe ze door hen bedrogen en gemanipuleerd is, vindt zij de kracht om zich te verzetten en te bevrijden.

In het begin komt Isabel vlak, saai, besluiteloos en naïef over. Al snel wint ze echter aan daadkracht en overtuiging. Haar man Gilbert is een veel genuanceerder en vilein personage, wreed en sadistisch in zijn manipulatieve onderdrukking van Isabel. Vergezeld door Serena Merle, ook een grote intrigante, doen zij denken aan Vicomte de Valmont en Madame de Merteuil uit de klassieke roman van Pierre Choderlos de Laclos uit 1782, Les Liaisons dangereuses. 

Mevrouw Osmond is een verhaal van een vrouw die zich langzaam bewust wordt van haar eigenwaarde, ontwaakt uit een vernederend huwelijk en de kracht en het bewustzijn vindt om haar eigen leven te leiden. 

Banville is een begenadigd verteller, zoals al eerder aangetoond in zijn oeuvre, bijvoorbeeld in het onvergetelijke De zee. De pracht van zijn complexe, beeldende zinnen is groot. Stilistisch gezien is Mevrouw Osmond een parel die de vergelijking met het oorspronkelijke werk van Henry James glansrijk doorstaat. In de succesvolle poging van Banville om het werk van James stilistisch zo goed mogelijk na te bootsen ligt tevens de zwakte van de roman. Het komt gedateerd, complex en saai over, de hedendaagse lezer zal zich maar moeilijk kunnen vinden in de ellenlange beschrijvingen van personen, kamers, inrichting en de ingewikkelde gedachten van de hoofdpersonages.