'Kunst is de aller- individueelste expressie van de aller-individueelste emotie'

Deze uitspraak van Willem Kloos (1859-1938) is een van de meest kenmerkende definities van kunst zoals de groep jonge kunstenaars in tachtiger jaren in Amsterdam het definieerde. De flamboyante Tachtigers zochten naar kunstuitingen met als het belangrijkste doel, het scheppen van schoonheid. Op welke manier hun kunst daaraan voldeed, was niet zo belangrijk, het belangrijkste was dat het emoties, welke dan ook, opriep. De Tachtigers zijn van grote invloed geweest op de Nederlandse literatuur. De schilders onder de Tachtigers hebben onder de invloed van impressionisme de oude regels van de realistische schilderkunst uit de zeventiende eeuw achter zich gelaten en nieuwe wegen ingeslagen.

De meest bekende onder de Tachtigers zijn Willem Kloos, Frederik van Eeden, Albert Verwey, Lodewijk van Deyssen en Jan Toorop. In de groep van Tachtigers was van begin af aan de jonge beeldhouwster Sara de Swart te vinden. Deze gefortuneerde jonge dame met grote liefde voor de kunst in al haar vormen, had snel naam verworven als iemand die de jonge kunstenaars onvoorwaardelijk steunde, vele kunstwerken van ze kocht en niet aarzelde om in tijden van nood financieel bij te springen. Haar veelvuldige aanwezigheid in de kringen van Tachtigers en haar doorlopende steun aan hun projecten hebben ervoor gezorgd dat Sara de Swart de Muze der Tachtigers werd genoemd.

Over de Muze der Tachtigers heeft Brigitte de Swart een op feiten gebaseerd debuutroman geschreven. Brigitte de Swart (naam doet een familieband met Sara de Swart vermoeden en inderdaad, zij is een verre verwant van Sara de Swart) is journalist, eindredacteur, auteur en heeft een eigen tekstbureau. Tijdens een stamboomonderzoek kwam ze gegevens over Sara tegen en raakte gefascineerd door diens levensloop. In mooie afgewogen en rustige taal beschrijft zij in Omdat de muze haar beschadigde jeugd en verstoorde relatie met haar moeder dat een niet uit te wissen invloed heeft gehad op haar leven.

Omdat de muze begint met een heel ongelukkig voorval in het leven van Sara, eentje die een tijdlang een stempel heeft gedrukt op haar gemoedsrust en haar handelingen. Vrij snel na haar komst in Amsterdam ontmoet ze, samen met haar vriendin Baukje, de jonge schilder Eduard Karsen, een ietwat labiele en extreem gevoelige persoonlijkheid. Eduard wordt verliefd op Sara, op een obsessieve manier en kan haar afwijzing niet accepteren. Sara is lesbisch en heeft totaal geen gevoelens voor Eduard. Dit probeert ze hem, naar haar overtuiging helder en duidelijk, uit te leggen, maar alles heeft op de verliefde man een verkeerde uitwerking. Wanneer het tot hem doordringt dat Sara niet aangetrokken is tot mannen, begint hij laster en beledigingen te verspreiden. Frederik van Eeden, van beroep psychiater, probeert Eduard tot rede te brengen, maar niets mag baten. Het incident vindt zijn hoogtepunt in een opmerkelijk scheidsgerecht met onafhankelijke arbiters, waarin de zaak beslecht wordt ten voordele van Sara.
Het leven van Sara wordt naast haar allesoverheersende liefde voor kunst beheerst door twee belangrijke zaken: haar zoektocht naar de echte liefde en haar pogingen om in het reine te komen met de tragische dood van haar moeder en haar verwaarlozing en eenzaamheid in haar kinderjaren.

De hoofdstukken in Omdat de muze wisselen elkaar af. Heden verweeft zich met de herinneringen van Sara aan haar jeugd en aan haar ouders. Sara heeft een innige relatie met haar vader, de kunstenaar Corstiaan Hendricus de Swart, en wil niets liever dan ook bemind en begrepen worden door haar moeder. Deze lijkt echter niet in staat om liefde te geven, niet aan Sara en niet aan haar echtgenoot. Ingesloten in een harnas van kilte en afstandelijkheid, getergd door onbekend verdriet en depressief, beëindigt de moeder van Sara haar eigen leven en laat haar dochter achter met vele onbeantwoorde vragen.
Hier komt verheldering in wanneer Sara van haar vader de brievenverzameling van haar moeder ontvangt. Langzaam, jaar na jaar, wordt het leven van deze ongelukkige vrouw onthuld en krijgt Sara een duidelijk beeld van demonen die haar moeder uiteindelijk de dood ingejaagd hebben.

Heel haar leven blijft Sara op zoek naar echte liefde en vindt deze bij naaldkunstenares Emilie van Kerckhoff. Sara blijft de muze van vele kunstenaars, tot haar bankroet, waarna ze gedwongen is om haar indrukwekkende kunstcollectie en haar huis te verkopen. Ze verhuisd naar het eiland Capri en daar blijft ze, samen met Emilie, tot het einde van haar leven.

Omdat de muze is een prachtig boek, diepgaand, betrokken, een minutieus geschilderd beeld van een tijdperk en een leven. Een geteisterd leven, getekend door overheersende jeugdtrauma, maar desondanks vol liefde, kunst en ruimhartigheid. Een eerlijk leven, een zoektocht naar antwoorden van iemand die getalenteerd en gevoelig is, iemand die leergierig en creatief, maar ook bang, onzeker en beschadigd is. De weinige bewaarde beeldhouwwerken van Sara de Swart zijn te zien en bewonderen bij Singer in Laren en Kröller Müller in Otterlo.