Waanzin, een boek dat iedereen zou moeten lezen

"Als er geen overgeërfde rijkdom, bevoorrechte klassen of geboorteprivileges meer zijn, wordt duidelijk dat de belangrijkste bron van kansenongelijkheid tussen mensen in de geest huist.”
Met dit citaat van Alexis de Tocqueville geeft Lionel Shriver de aftrap tot een van de meest intelligente en verontrustende verhalen ooit gepubliceerd.

Het boek van Lionel Shriver Waanzin begint als een verbijsterend maar in eerste instantie nog enigszins komisch verhaal over een te ver doorgeschoten woke-gevoel, maar wordt al snel donker en grimmig.

Welkom in de wereld van de waanzin waarin het verboden is om iemand te beoordelen op zijn of haar intelligentie, capaciteiten en het vermogen om onderscheidend te zijn. Denigrerende woorden zoals ‘dom’ en ‘achterlijk’ zijn verbannen. Het tijdperk van cerebrale suprematie is afgebroken, iedereen is gelijk, alle mensen weten evenveel en zijn in gelijke mate begaafd en goed.

Shriver schetst een alternatief beeld van een alternatief Amerika, nu eens niet in de verre dystopische toekomst, maar in een zeer actueel verleden, de jaren 2011 tot 2015. En de mensheid brengt zich niet in enorme problemen door een kernoorlog (al is het visioen ervan dichtbij) en ook niet door gebrek aan voedsel, zonlicht of brandstof, nee, de mensheid brengt zichzelf aan de rand van de afgrond door in te schakelen van een onwaarschijnlijk en gruwelijk fenomeen, de Geestelijke Gelijkwaardigheid. GG heeft verregaande gevolgen. Er worden geen examens meer afgenomen want geen van de studenten mag slimmer worden gevonden dan de andere, spellen zoals schaken worden verboden evenals de beroemde kruiswoordpuzzels van de New York Times omdat ze mensen die ze niet kunnen oplossen een naar minderwaardigheidsgevoel en aanverwante trauma’s bezorgen. Slimme tv-shows zoals Frasier worden gecanceld en vervangen door simpele reality shows, films en boeken worden gedecimeerd en vervangen door slechte en zielloze producties. Alles om de intellectueel minder bedeelde te behoeden voor gevoelens van minderwaardigheid en frustratie.
Het hoofdpersonage Pearson Conserve doceert Engelse en Internationale literatuur aan de Universiteit van Voltaire in Philadelphia. Pearson is moeder van drie kinderen, twee buitengewoon begaafde die ze kreeg van een Japanse donor en de derde, niet zo slim als de twee andere, die ze heeft gekregen met haar man Wade.
Pearson is opgegroeid onder juk van Jehova’s getuigen en heeft een sterk ontwikkeld hekel aan stupide regels en opgelegde overtuigingen. Haar beste vriendin Emory is een bijzonder ontwikkelde en mooie vrouw die zich bijzonder snel encarrière gericht aanpast aan de nieuwe onstandigheden en in haar podcast en televisie optredens de GG sterk verdedigd.
Het is al snel duidelijk dat Pearson in een razend tempo afstevent op een conflict, niet alleen met haar werkgever en haar studenten maar ook met haar beste vriendin en haar familie. Zij kan en wil de nieuwe regels aanvaarden en is wezenlijk overtuigd van onjuistheid van de Geestelijke Gelijkwaardigheid. Wanneer ze haar studenten in opdracht een van de beste boeken van Dostojewski wil laten lezen ontstaat een van vele conflicten want, hoe ironisch, het boek draagt de titel Idioot.
Waanzin is geschreven met volle vaart, superieure taalgebruik, vol met humor en druipende ironie maar ook angst, vervreemding en verlies van vertrouwen.
De satire van Shriver is alom aanwezig en helder. Op het eerste gezicht lijkt het verhaal ver van onze dagelijkse realiteit af te staan, maar is het werkelijk zo? Het is nog maar kort geleden dat men het nodig vond om de teksten van Roald Dahl, Agatha Christie en Ernest Hemingway te corrigeren. Er zijn diverse soorten koek van naam veranderd en hier en daar is een stukje Nederlandse cultuur of in elk geval Nederlands geschiedenis weggestreept en aangepast.
Is het ook een onderdeel van het 'woke-gevoel'? Waar liggen de grenzen? Krijgen we binnenkort ook te maken met Geestelijke Gelijkwaardigheid? Het is een realistische mogelijkheid en dat maakt Waanzin van Lionel Shriver beangstigend actueel en realistisch.

Waanzin van Lionel Shriver is verschenen bij Atlas Contact in briljante vertaling van Karina Santen en Marian van der Ster.