De duizend gezichten van depressie

Het lijkt alsof Andrew Solomon alles kan. Hij is een veelvuldig bekroonde schrijver, bekend van Ver van de boom: Als je kind anders is (2012), professor in klinische psychologie aan Columbia University, LGBT-activist en filantroop. Maar Solomon is ook chronisch ziek: hij heeft perioden gehad waarin hij maandenlang aan bed gebonden was en zal de rest van zijn leven medicijnen moeten slikken. Zijn ziekte komt extreem veel voor, maar wordt nog altijd bekeken met erg veel wantrouwen en vooroordelen. Solomon lijdt namelijk aan depressies. Over deze ziekte, zijn ervaring en die van vele anderen schreef hij het enorme en veelvuldig bekroonde Demonen van de middag (2001), dat dit jaar opnieuw is uitgegeven met een nieuw nawoord.

Demonen van de middag is een boek van formaat: 668 bladzijden, inclusief epiloog, voetnoten en bibliografieën – de epiloog heeft een eigen bibliografie. Solomon bespreekt zijn complete ziekteverloop en het brede scala aan behandelmethoden dat hij heeft doorlopen, en hij bespreekt de ziekten van anderen wanneer zijn eigen ervaring tekort schiet. Dit boek is daarmee veel meer dan 'een persoonlijke geschiedenis van depressie', zoals de ondertitel het omschrijft. Voor de velen die depressie niet serieus nemen als ernstige aandoening, biedt dit boek werkelijk alle mogelijk denkbare ammunitie om hen van gedachten te laten veranderen. Helaas zal het formaat van dit boek juist deze mensen afschrikken. Degenen die het meeste uit dit boek zullen halen, zijn daarom degenen voor wie depressie dichterbij komt: mensen die een depressieve vriend of familielid ondersteunen, kunnen veel steun halen uit dit boek, en een idee vormen van wat zich in het hoofd – en lichaam – van de patiënt omgaat.

Zoals veel depressieven heeft Solomon verschillende medicijnen moeten proberen totdat hij uitkwam op het middel waar hij zich beter van ging voelen. Hij bespreekt zijn eigen medicijngebruik en dat van anderen in detail. Helaas schiet de vertaling hierbij soms tekort. Verschillende Amerikaanse medicijnen heten in Nederland heel anders: Klonopin heet hier Rivotril, Paxil wordt Seroxat, Dexedrine kennen we als Amfexa. Aangezien Solomon een sterk, aanmoedigend verhaal vertelt over het belang van het regelmatig gebruiken van medicijnen om depressies voor de rest van je leven onder controle te houden, was het fijn geweest als de Nederlandse namen van de medicijnen even waren opgezocht voor mensen die naar herkenning zoeken in dit boek. In de epiloog, die door andere vertalers (Chiel van Soelen en Pieter van der Veen) is vertaald, is dit beter gedaan.

Solomon heeft een aangrijpende, poëtische schrijfstijl, die het mooist tot zijn recht komt in het hoofdstuk over zelfmoord. Hierin valt hij twee ideeën aan: het idee dat mensen die suïcidaal zijn, altijd aan een psychische aandoening lijden – Solomon beargumenteert dat suïcidale neigingen zélf de aandoening zijn – en het idee dat zelfmoord koste wat het kost voorkomen dient te worden. Zijn beschrijving van de dood van zijn terminaal zieke moeder is een krachtig pleidooi voor euthanasie en het recht op zelfbeschikking, waarin hij duidelijk maakt dat het recht en de mogelijkheid om uit het leven te stappen bij zowel fysieke als psychische aandoeningen een zieke onmisbare steun kan geven.

In het nawoord, dat Solomon in 2014 schreef, blikt hij terug op de nieuwe stappen die gezet zijn in de dertien jaar sinds Demonen van de middag voor het eerst verscheen. Op medisch gebied lijkt dit tegen te vallen: Solomon noemt een paar medicijnen die iets beter werken, waarvan de meeste niet in Nederland geregistreerd staan. Verbeteringen lijken vooral te zijn gemaakt in extreem ingrijpende behandelingen: hersenimplantaten, elektroschoktherapie, nekzenuwstimulatie. Daarentegen is er de afgelopen jaren in de VS vaak geclaimd dat antidepressiva erg schadelijke gevolgen kunnen hebben, wellicht één van de redenen waarom er op medisch gebied weinig ontwikkeld is. Het is geen positief einde, het is een voortzetting van Solomons strijd voor betere zorg en tegen vooroordelen. Solomon bewijst dat het nog altijd noodzakelijk is om mensen beter te informeren over depressie, en dit boek is hier indrukwekkend goed in.