Onthutsende observaties

Na het lezen van 'De vrouwen van Birkenau' is het bijna niet voor te stellen dat iemand die de gebeurtenissen uit het boek heeft doorstaan, de moed vindt om deze meteen na de oorlogsjaren te verzamelen en vervolgens op te schrijven. Seweryna Szmaglewska presenteert een ooggetuigeverslag van de jaren 1942 - 1945 in kamp Birkenau. De combinatie van inhoud en toon maakt dit boek tot een feitelijke, heftige aaneenrijging die de moeite waard is om te lezen als je een nauwkeurig en gedetailleerd verslag wilt van een kampleven.

Het boek is een chronologische opsomming van verschillende gebeurtenissen en tijden, die zich laten samenvatten als totale ellende. Deze is binnen de verschillende kampjaren geordend op thema. Zo is er een deel over ziekte (met een uitgebreid verslag van de mensonterende situaties in de ziekenbarak), ontluizing (een dagelijkse, zinloze bezigheid) en de kampleiding.

'De vrouwen van Birkenau' beschrijft tot in detail hoe fysieke en psychologische mishandeling er in de praktijk aan toegaan. Het voortdurend inbeuken op de menselijkheid van de gevangenen vormt daarbij de kern. Dieptepunten rijgen zich daarbij aaneen. Zo is er een dag waarop een commissie het kamp komt bezoeken. Daarvoor wordt een deel van het kamp "schoongemaakt" en wordt "het bevel om een paar van de gezondste en knapste vrouwen uit te kiezen" gegeven. Op die manier krijgt de commissie een schijnvertoning te zien. Of er is een hoofdstuk over nachtelijke afvoertransporten, waarbij ontelbare gevangenen vanuit de trein worden gedwongen rechtstreeks de crematoria in te wandelen, terwijl vele niet beseffen waar ze naartoe stappen.

De verteller in het boek is een afstandelijke observator. Szmaglewska kiest ervoor om niet haar eigen ervaringen als ik-figuur te vertellen, maar voert algemene personages op. Ze gebruikt daarbij formuleringen als "een vrouw" en "een mager meisje". Ook worden er regelmatig retorische vragen gesteld: "Kennen jullie een verlangen dat sterker is dan honger en dorst? Weten jullie dat de behoefte aan dromen krachtiger kan zijn dan de behoefte aan slaap?"

Is de inhoud van het boek al zwaar, de afstandelijke vertelvorm maakt het boek nog lastiger te verteren. Het observerende, dat ook in de vertaling van Goverdien Hauth-Grubben overeind blijft, contrasteert met de heftigheid van de gebeurtenissen. Tegelijkertijd versterkt deze opzet de boodschap van het boek. Het is een bewijs dat de ogen sluiten voor onmenselijkheid altijd voorkomen moet worden.