Denderend dagboek

Aleksej Navalny beschrijft in detail hoe hij dood lijkt te gaan op de vloer van een vliegtuig. Dat is het begin van Patriot en het is niet de enige verschrikkelijke gebeurtenis die het boek bevat. De poging tot moord door vergiftiging overleeft Navalny. Het is de aanleiding om ondanks eerdere bedenkingen een verslag van zijn leven te schrijven. Dat doet hij door vooral dagboeknotities te delen. Patriot eindigt uiteindelijk in februari 2024, als Aleksej Navalny, advocaat en politicus, sterft in een strafkamp in het noorden van Rusland.

De toon van Navalny is in de vertaling van Frans Reusink direct en open. Je merkt hoe analytisch de politicus was. Hij beschrijft zijn eigen denkprocessen, afwegingen en argumenten in iedere fase van zijn leven. ‘Ik ben 44 en vind het prachtig om nieuwe levens te beginnen.’

In zijn verhaal koppelt de auteur grote (politieke) gebeurtenissen, zoals Tsjernobyl, aan zijn eigen persoonlijke leven. Hij laat steeds zien hoe de soms afstandelijke politiek directe invloed heeft op de kleinere, persoonlijke gebeurtenissen van alledag. Diezelfde combinatie is zichtbaar in de structuur. Navalny verweeft zijn politieke keuzes en de gevolgen daarvan (gevangenis) met het persoonlijke (de ontmoeting met zijn vrouw).

De chronologische hoofdlijn wordt slechts op enkele punten doorbroken. Hierdoor blijft het verhaal – ondanks vele namen en partijen – goed te volgen. Het eerste deel bestaat uit een lopend verhaal en het laatste deel zijn aantekeningen uit de gevangenis. Omdat het verhaal qua beperking in vrijheid en onrechtvaardigheid toeneemt, roept het steeds meer verbazing op. Hoe bestaat het dat Navalny ervoor kiest om zijn strijd voort te zetten? Hij geeft daar in het boek op meerdere momenten een uitgebreid antwoord op.

Navalny schuwt in zijn notities de zelfkritiek niet. Zo schrijft hij over zijn studietijd: ‘Als ik vandaag de dag terugdenk aan dat voorval voel ik alleen maar schaamte en teleurstelling over mijn jongere ik.’ Diezelfde reflectie zie je terug bij een bespreking van de Russische mentaliteit: 'We kunnen natuurlijk niet toegeven dat we een stelletje idioten zijn, dus gaan we op zoek naar iets waarover we kunnen opscheppen, al is er feitelijk niets om trots op te zijn.'

Nergens wordt het verhaal sensationeel. Zelfs in een emotioneel fragment aan zijn vrouw weet Navalny met humor en nuchterheid de balans te bewaren. Bovendien snapt hij goed hoe het verhaal moet zijn voor mensen die niet in Rusland wonen: ‘Het is meestal lastig om dit uit te leggen aan mensen die in landen wonen waar de rechtstaat wordt gerespecteerd.’ En als Navalny in de gevangenis zit, beschrijft hij waarom het nuttigen van ontbijt niet wetenschappelijk zinvol is. Dit soort momenten maken het lezen van dit denderende verslag draaglijk.

Uiteindelijk laat dit boek zien dat er alleen rechtvaardigheid en vrede mogelijk is als er mensen opstaan die bereid zijn om persoonlijke offers te brengen voor deze doelen. Navalny doet daarbij een rake observatie: hoe meer mensen opstaan, hoe kleiner de persoonlijke offers. Met deze boodschap is Patriot misschien wel het belangrijkste boek van 2024.