Een noodzakelijk boek

In de ik-vorm vertelt Isah, een Javaanse vrouw, haar levensverhaal. Zij had een redelijk onbezorgd bestaan als dochter van een batikster van de sultan. Ze woonden in de kraton van Djokja, de ommuurde paleisstad. Maar Isah loopt weg uit de kraton omdat ze niet uitgehuwelijkt wil worden, zoals Karsinah, haar hooghartige vriendinnetje die met een oudere man moet trouwen. Op de bruiloft ontmoet ze voor het eerst de Hollander Gey. Hij woont in de Kampementstraat in de Hollandse buurt. Ze gaat in de weken die volgen, stiekem bij hem op bezoek en ze krijgen een relatie. Zij wordt huishoudster en minnares van de Nederlandse officier, een njai. Ze krijgen twee dochters, Pauline en Louisa. Het lijkt een gelukkig gezinnetje en Isah droomt van een huwelijk met Gey. Dan slaat het noodlot toe: Gey vertrekt naar Nederland om daar met een Nederlandse vrouw te trouwen. Hij denkt totaal niet na over zijn kinderen, laat staan over het lot van Isah. Lot en Arnold, vrienden van Gey adopteren de meisjes en Isah wordt hun baboe, zonder ooit te mogen vertellen dat zij hun moeder is en wie de vader is. Lot, zelf opgeklommen tot njonja besar, een grote mevrouw, toont opmerkelijk weinig empathie ten opzichte van Isah, is zelfs ronduit gemeen te noemen. Als de meisjes de lagere school hebben doorlopen verlaten ze het huis voor een vervolgopleiding. Niet veel later wordt Isah afgedankt als een oud meubel en komt bij een gezin in de rimboe terecht, Ze sluit vriendschap met een opzichter die haar stimuleert om op reis te gaan om haar dochters op te sporen. Na zeven jaar is het zover. De dochters zouden getrouwd zijn. Isah komt in Batavia maar in deze grote stad is ze elk spoor kwijt. Ze zal ze nooit meer terugzien en ze sterft in armoede.
Er is een kunstgreep toegepast om het verhaal in de ik-vorm te vertellen. In hoofdstuk 1 maken we kennis met de schrijver, (penoelis) Tjanting, een vriendin van Isah. Deze kunstgreep is begrijpelijk maar pakt niet altijd goed uit. Een voorbeeld: dat Isah de Nederlandse achtergrond kent van de familie Brouwer (p. 223) en weet heeft van de incompetenties van Jan Brouwer die dankzij relaties op een hoge positie belandt. En verderop: dat Isah zich op een heel andere wijze gedienstig gedraagt dan in Nederland. Het lijkt me dat Isah dat niet kan weten. De auteur had er ook voor kunnen kiezen dat Isah goed leerde lezen en schrijven om zo zelf haar verhaal op te tekenen. Ieder hoofdstuk heeft een Javaanse titel met vertaling. Er is ook een verklarende woordenlijst opgenomen achterin het boek.
Ik heb enorm meegeleefd met het lot van Isah, het verhaal is ook nog eens spannend opgeschreven. Het heeft de ogen geopend van de gevolgen van de koloniale tijd, wat Nederlanders hebben aangericht in Indonesië. Het is een goed en noodzakelijk boek wat op de leeslijst van scholen aanbevolen zou moeten worden.