Een sterk staaltje gesublimeerde geschiedschrijving
De Peruaanse schrijver Mario Vargas Llosa (1936) wint in 2010 de Nobelprijs voor de Literatuur voor 'de manier waarop hij machtsstructuren in kaart brengt en zijn scherpzinnige beelden van het verzet, de opstandigheid en de nederlaag van het individu'. Ook in de nieuwe roman Bittere tijden, vertaald door Eugenie Schoolderman en Arie van der Wal, draait alles om de nietigheid van individuen, die niet beseffen dat ze ‘poppetjes in de handen van een geniale poppenspeler’ zijn.
De auteur analyseert een onverkwikkelijk hoofdstuk uit de geschiedenis van Guatemala, dat tussen 1944 en 1954 een democratische lente beleeft onder het bewind van president Arévalo en zijn opvolger Arbenz Guzmán. Een periode van hoop voor de arme bevolking, in een land waar feodale structuren de sociale vooruitgang belemmeren. In 1954 wordt Arbenz met militaire hulp van de Verenigde Staten verdreven. Ze smoren de jonge democratie in de kiem door de hervormingen valselijk af te serveren als communistische infiltratie en schuiven de hardvochtige, niet bijster intelligente dictator Castillo Armas, naar voren. Guatemala en zijn bevolking moeten bloeden om de privileges van een handvol hebzuchtige grootgrondbezitters en een groot Amerikaans bedrijf veilig te stellen. Hallucinant hoe de V.S. erin geslaagd is om zelfs de kwaliteitspers in de westerse wereld bij dit alles te misleiden.
De proloog is belangrijk om die cynische logica te bevatten. Met een citaat uit Propaganda (1928) van Edward Bernays, de ‘vader van de public relations’, maakt de auteur zijn punt.
‘Het opzettelijk en intelligent manipuleren van de gewoonten en meningen van de massa is een belangrijk onderdeel van de democratische samenleving. De mensen die deze verborgen maatschappelijke mechanismen manipuleren, vormen een onzichtbare regering die de ware heersende macht in ons land vertegenwoordigt.’
Tot zover de macro-economische achtergrond. Welke mechanismen er precies gespeeld hebben om de realiteit te vervangen door ‘een beminnelijke vorm van fictie’ komen we verder niet te weten. Vargas Llosa belicht liever de vele pionnetjes van het schaakspel en hoe zij deze woelige periode hebben ervaren. Hij hanteert een onderhoudende, zakelijke schrijfstijl in de derde persoon en maakt gebruik van tijdssprongen en wisselende perspectieven. De personages reflecteren over de politieke toestanden, begrijpen niet wat hen overkomt en delen hun interpretaties. Het is aan de lezer om het kluwen te ontwarren in die overvloed aan informatie en historische duiding. Een minimale voorkennis over de geschiedenis van Centraal-Amerika is daarbij geen overbodige luxe. Het gaat om echte gebeurtenissen en bestaande personen, waarvan je de biografieën makkelijk terugvindt op Wikipedia. Wordt het plaatje completer door zoveel stemmen aan het woord te laten? Krijgen we via een analytische benadering grip op de werkelijkheid? Het gevoel overheerst dat die aanpak de gefantaseerde verdraaiing van de realiteit net versterkt.
Verder verlevendigt de auteur de historische feiten, door er fictie en complottheorieën in te verweven. In hun meedogenloosheid krijgen corrupte dictators en andere slechteriken iets vermakelijks. Johnny Abbes Garcia spant de kroon. Dat deze koelbloedige moordenaar een notoir bordeelbezoeker was, staat mogelijk gedocumenteerd als voetnootje in de geschiedenisboeken. Dat diezelfde folteraar de hoertjes graag in hun – liefst stinkende – gleuven likt, zullen we maar beschouwen als een vermakelijk fantasietje. Ook de mysterieuze Martita Parra, minnares van dictator Armas, spreekt tot de verbeelding. Haar naam is fictief, vermoedelijk om juridische redenen.
Een korte vingerwijzing naar Donald Trump in de epiloog bevestigt de trieste slotsom dat het einde van alle ellende nog bij lange na niet in zicht is. De 84-jarige auteur voegt met Bittere tijden een sterk staaltje gesublimeerde geschiedschrijving toe aan zijn omvangrijke oeuvre.
‘Ik heb een intreurig beeld gekregen van de mens. Het lijkt wel of er in ons allemaal diep vanbinnen een monster schuilt. Dat alleen maar wacht op het geschikte moment om naar buiten te komen en verwoestingen aan te richten.’
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Karla De Greeve
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
