Imitatielevens in fictieve werelden
‘De normale wereld is hoogst autoritair, en vreemde stoffen worden er stilletjes verwijderd. Met wie zich niet gedraagt zoals het hoort wordt afgerekend.’
De manier waarop in Japan eeuwenoude tradities samensmelten met moderniteit heeft een bevreemdend effect op Westerlingen. Personages met een hoek af vormen in de hedendaagse Japanse literatuur geen uitzondering, niet verwonderlijk als ze figureren in een disfunctionele samenleving, waarvan de karakteristieken tot in het absurde worden uitvergroot. Zo ook bij de ondertussen 40-jarige auteur Sayaka Murata, die in Japan sinds haar debuut in 2003 meerdere literaire prijzen in de wacht sleepte. Een artikel van de VPRO licht een tipje van de sluier op over niet in het Nederlands vertaald werk. In Satsujin shussan (2014) mogen vrouwen die tien kinderen baren een persoon naar keuze vermoorden en Shōmetsu sekai (2015) is een dystopie over een samenleving waarin voortplanting uitsluitend kunstmatig plaatsvindt. Seks tussen echtgenoten is er even verwerpelijk als incest. Konbini Ningen (2016) bewerkstelligt de internationale doorbraak en een Nederlandse vertaling als Buurtsupermens (2019).
‘De moderne samenleving is een illusie. We leven in een wereld die nauwelijks verschilt van hoe het was in de Jomonperiode.’
We duiken in het hoofd van Keiko, een 36-jarige vrouw die al achttien jaar flexwerkt in een Konbini. Interessante noot: ook de auteur werkte jarenlang parttime in een dergelijke, typisch Japanse buurtsuper.
‘Om in een buurtsuper je plaats te behouden moet je ‘winkelmedewerker’ worden, anders lukt het niet. Dat is simpel genoeg: je uniform aantrekken en je gedragen volgens de handleiding.’
Keiko voelt zich goed bij dit baantje van ‘laag allooi’, ze vertolkt de rol van winkelmedewerker glansrijk. De handleiding heeft voor haar geen geheimen, in tegenstelling tot de onbegrijpelijke handleiding van een ‘normaal’ bestaan. Ze heeft nooit iets gesnapt van de wereld en mensen om haar heen. Om dit te staven haalt ze anekdotes tevoorschijn uit haar kindertijd, gelegenheden waarbij ze de mist inging. Sindsdien houdt ze zich gedeisd, observeert haar omgeving en bootst wat ze ziet of hoort zo goed mogelijk na. Ze slaagt erin zich gepast te kleden en houdt gewenste antwoorden op standaardvragen paraat. Het lukt om verontwaardiging of blijdschap uit te stralen door houdingen, blikken, intonaties en zinnetjes van collega’s te imiteren. Keiko speelt het voor haar fictieve wezen ‘normaal mens’, precies zoals ze in de buurtsuper de rol van winkelmedewerker opneemt.
Sayaka Murata veroordeelt het strakke keurslijf van een samenleving vol absurde sociale conventies door er een buitenstaander op los te laten. De clou van het simpele verhaal is dat de handleiding van een buurtsuper in zijn onveranderlijkheid niet wezenlijk verschilt van die van een normaal leven, waar ook alles wordt voorgekauwd (huwelijk, kinderen, geld verdienen). Alleen is die handleiding voor ‘normale’ mensen zó vanzelfsprekend dat ze geen uitleg behoeft. Voor Keiko dreigt de ontmaskering van haar zorgvuldig geconstrueerde identiteit zodra ze uit de buurtsupercocon stapt. De komst van Shiraha, een opstandige nieuwe winkelmedewerker, brengt haar vertrouwde routines in het gedrang.
Keiko’s prettig afwijkende gedachtekronkels wijzen op een stoornis. Ze gedraagt zich als een gevoelloze robot, niet in staat tot (ver)oordelen. Maar is dit bij ‘normale mensen’ die zich kritiekloos conformeren in hun mechanische levens anders?
‘Dus zo zit het. De handleiding is er allang. Hij heeft zich vastgezet in ieders hoofd en dus achten ze het onnodig alles nog een keer speciaal op te schrijven. Ik zie het nu ook in: de standaardvorm van een “normaal mens” is onveranderd sinds de Jomonperiode.’
Waarom laat de samenleving Keiko niet rustig gedijen achter het glas van haar buurtsuper? De auteur ramt de maatschappijkritiek er onverbiddelijk in, het wemelt van herhalingen. Bijna identieke uitspraken over de Jomonperiode en vreemde stoffen die verwijderd moeten worden volgen elkaar op. De schrijfstijl is kinderlijk en onder de oppervlakte sluimert kinky horror. Keiko’s psychopathische trekjes intrigeren, ze versterken de charme van dit vermakelijke kleinood.
‘Ik snap steeds minder wat “de wereld” voor iets is. De wereld komt me zelfs voor als iets fictiefs.’
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Karla De Greeve
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
