Wie schrijft, die blijft!?
Met zijn vierde roman De diepst verborgen herinnering van de mens wint de Frans-Senegalese auteur Mohamed Mbougar Sarr (1990) de Prix Concourt in 2021. Hij is de eerste schrijver uit Afrika die deze prestigieuze prijs in de wacht sleept. Jelle Noorman stond in voor de Nederlandse vertaling.
'De auteur creëert hiermee een labyrint van verhalen in verhalen, die om elkaar heen wentelen.' – Recensent Karla
'Het is een verhaal dat zich met geen mogelijkheid laat vertellen, maar zich evenmin laat vergeten of verzwijgen. Maar wat moet je met iets wat vergeten noch verteld kan worden, noch tot zwijgen kan worden gebracht?'
De ambitieuze roman bestaat uit een lappendeken aan verhalen die cirkelen rond T.C. Elimane, een in de vergetelheid geraakte Senegalees-Franse schrijver. Zijn mysterieuze roman 'Het labyrint der onmenselijkheid' uit 1938 werd eerst de hemel in geprezen als literair meesterwerk, om na een plagiaatschandaal van de aardbodem te verdwijnen.
'… een fantoomboek waarvan de auteur niets meer leek te zijn geweest dan een afgestreken lucifer in het holst van de literaire nacht.'
Tachtig jaar later krijgt Diégane Latyr Faye, eveneens een Senegalees-Franse auteur, de legendarische klassieker toevallig in handen. Diégane koestert zelf de ambitie om een magnum opus te schrijven en beschouwt Elimane als zijn grote voorbeeld. Obsessief gaat hij op zoek naar de spoorloze auteur. Een queeste die hem van Parijs naar Amsterdam, Senegal en Argentinië brengt.
De personages die zijn weg kruisen, zijn afkomstig uit allerlei hoeken van de wereld. Het gaat voornamelijk om Afrikanen die een beetje verdoold en ongelukkig zijn in Europa. Zonder uitzondering hebben ze barsten opgelopen en zijn ze op één of andere manier bezig met literatuur. Ze komen tot leven via flarden uit hun fictieve literaire werken en de ervaringen die ze delen. Van alle getuigenissen beklijft die van Musimbwa het meest. Deze Congolese banneling keert terug naar zijn vaderland zodra hij aanvoelt dat weten en begrijpen wat je werkelijk moet schrijven niet op elke plek kan.
Het vertelperspectief verspringt lukraak in tijd en ruimte tussen al die ik-figuren. De auteur creëert hiermee een labyrint van verhalen in verhalen, die om elkaar heen wentelen. Dit alles in een context van trauma’s en de naweeën van het koloniale verleden, waar elke vertelstem door getekend is. Tegelijk sprokkelt Diégane stukjes informatie over Elimane bijeen en ondervindt aan den lijve de paradox van iedere zoektocht naar kennis. Hoe meer hij ontdekt over Elimane, hoe dieper hij ervan doordrongen raakt dat een leven niet te reconstrueren valt, het is enkel een interpretatie van losse deeltjes die je samenvoegt vanuit je eigen referentiekader.
'Zijn ziel is als een zwart gat, dat alles wat erbij in de buurt komt als een magneet aantrekt en opslokt. Je buigt je een poos over zijn leven en wanneer je er, ernstig en gelaten en vergrijsd, en misschien zelfs wanhopig, weer afstand van neemt, mompel je: van de menselijke ziel kun je niets weten, er valt niets te weten.'
Diégane wil achterhalen hoe Afrikanen zich het best staande houden binnen de westerse literatuur. Hij hekelt auteurs die zichzelf verloochenen om verkoopbaar te zijn. Bloedeloos realisme, burgerlijke mooischrijverij en geëngageerde auteurs met hun dorre pretentie moeten eraan geloven. In verwoede pogingen om de essentie van literatuur te definiëren, poneert hij vol overtuiging stellingen, om ze enkele bladzijden verder tegen te spreken.
Sarr speelt met dergelijke contrasten, die zich reflecteren in zijn schrijfstijl, die afwisselend verheven, passioneel, poëtisch, humoristisch of zakelijk is. Hij maakt gebruik van een amalgaam aan literaire technieken, waaronder brieven, opiniestukken, dagboekfragmenten, recensies, interviews en onderdelen uit fictieve boeken en biografische werken. Opzichtig bedelft hij de lezer onder moeilijke woorden en verwijzingen naar literatuur, filosofie en mythologie. Diégane spuwt zijn overtuigingen uit in superlange, expressieve zinnen, bijvoorbeeld wanneer hij in woede uitbarst over de westerse verwachtingspatronen rond Afrikaanse auteurs. Met eenzelfde bevlogenheid spreidt hij een compromisloze onderworpenheid aan zijn geliefde tentoon. Dit resulteert in een prachtige erotische scène, waarin hij het vrouwelijk orgasme met lyrische woorden probeert te doorgronden. En Sarr kruidt alles met een vanzelfsprekende dosis magie en metafysische elementen, die een kniesoor zou kunnen wegzetten als het zozeer verguisde exotisme.
Eindigheid en eenzaamheid loeren voortdurend om de hoek. Ook literatuur dooft tenslotte uit, maar dit vormt geen beletsel om het belang ervan hardnekkig te verdedigen. Met de quotes die de rijkdom van literatuur illustreren, kan je een volledige bundel samenstellen. Diégane wint bovendien aan authenticiteit door de drammerige zelfgenoegzaamheid die hij aanvankelijk etaleert geleidelijk los te laten. Hij beseft dat literatuur de wereld niet moet weergeven maar wel kan herscheppen. Dit inzicht werkt bevrijdend omdat de hartverscheurende keuze tussen leven en schrijven uiteindelijk niet nodig is. De diepst verborgen herinnering van de mens is een rijke, filosofische roman, die de lezer aan het denken zet over de zin en onzin van literatuur.
'Grote werken verarmen je en moeten je ook altijd verarmen. Ze ontdoen je van alles wat overbodig is. Na ze te hebben gelezen weet je je altijd beroofd: verrijkt, maar verrijkt door wat je ontvreemd is.'
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Karla De Greeve
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
