Misleidende vertelperspectieven en plotwendingen à volonté

Sinds hij in 2006 debuteerde met De therapie, levert Sebastian Fitzek (Duitsland, 1971) jaarlijks minstens één thriller af. Michel Bolwerk stond in voor de Nederlandse vertaling van Das Geschenk (2019). In Duitsland is ondertussen alweer een nieuwe titel uit met Der Heimweg (2020). Naast een gegarandeerde plek in de bestsellerlijsten staan de psychologische thrillers van Fitzek garant voor beklemming, onverwachte plotwendingen en personages met psychische stoornissen.

'Hij was naakt en werd in tweeën gespleten.'

Een brute verkrachting zet de toon. Fitzek is niet vies van expliciet geweld en ruw taalgebruik. Zodra er harde taferelen aan te pas komen, serveert hij ze in vol ornaat, inclusief gruwelijke details. De openingsscène van Het geschenk is hiervan een treffende illustratie. Milan Berg heeft het als veroordeelde kindermoordenaar hard te verduren in de gevangenis, maar hij houdt zijn onschuld staande en probeert verdere folteringen te vermijden door te vertellen wat hem is overkomen.

'Zijn even ongeloofwaardige als gruwelijke verhaal, dat hem rechtstreeks door de hel had gestuurd om hem vervolgens hier in de gevangenis te laten eindigen.'

Milans relaas start twee jaar eerder. Wanneer hij voor een rood licht staat, stopt er een wagen met op de achterbank een doodsbang meisje, dat een briefje voor het raam houdt. Milan vermoedt dat het om een hulpkreet gaat, maar als analfabeet kan hij de tekst niet lezen. Zijn intuïtie dwingt hem om samen met zijn vriendin op zoek te gaan naar dit wanhopige kind. Hij moet en zal haar redden. Een beslissing met noodlottige gevolgen, want hiermee trekt hij een nachtmerriescenario op gang, waaruit ontsnappen onmogelijk lijkt. Akelig, wreed en bovenal ontregelend voor hemzelf en voor de lezer.

We weten dat Milan uiteindelijk in de gevangenis zal belanden, maar die voorkennis verstoort de spanning niet, integendeel. Als lezer raak je evenzeer verstrikt in het web dat de auteur voor Milan spant, hij sleurt je mee in zijn 'symfonie van verschillende pijnen'. Dat alles verteld wordt in de derde persoon, verleden tijd, beklemtoont de onafwendbaarheid.

De gebeurtenissen ontrollen zich chronologisch in een vernuftige compositie. Korte hoofdstukjes in een strak tempo gunnen de lezer nauwelijks rust. Meestal is Milan aan het woord en ga je mee in zijn gedachtespinsels, maar soms verplaatst Fitzek het perspectief naar andere personages, die de verwikkelingen vanuit hun standpunt verder stuwen en de dreiging vergroten. Welke verteller is te vertrouwen?

'De felverlichte wagons waren zo goed als leeg. Her en der zaten eenzame passagiers verspreid over de coupés; tussen hen gaapten grote lege gaten. Met de jeugdherinneringen in Milans geheugentrein was het niet anders gesteld.'

Is de mens van nature kwaadaardig of goed? Enkele literaire citaten vooraan in het boek liegen er niet om. In een 'vintage' Fitzek draait het om psychopaten en mensen die worstelen met duistere (familie)geheimen of verdrongen verledens. Toch overstijgt hij in Het geschenk die gebruikelijke clichés. Terwijl de nevenfiguren blijven hangen in stereotypes, diept hij het karakter van Milan Berg mooi uit. De keuze voor een analfabeet als protagonist versterkt de desoriëntatie. Milan houdt zich met moeite staande in het dagelijks leven, overal voelt hij zich omringd door onbegrijpelijke tekens. Obsessioneel speelt hij verstoppertje om zijn zogezegde domheid te camoufleren, een kwelling van onmacht en schaamte die afstraalt op de lezer.

Met Het geschenk bewijst Fitzek dat hij de kneepjes van het vak beheerst. Als geen ander verstaat hij de kunst om zijn lezers om de haverklap op het verkeerde been te zetten met misleidende perspectiefwisselingen en een lawine aan verrassende plotwendingen. Dat hij tegelijk getuigt van maatschappelijk engagement is een mooi surplus. Het originele dankwoord in geheimtaal verdient een speciale vermelding.