Weerzinwekkende aanklacht tegen dehumanisering
De Argentijnse Agustina Bazterrica (1974) brak internationaal door met haar tweede roman Schitterend lichaam, waarmee ze in 2017 de Premio Clarín Novela won. Heleen Oomen verzorgde de Nederlandse vertaling.
Marcos Tejo is één van de weinigen die zich herinneren dat mensen ooit vlees aten, afkomstig van dieren. Alles veranderde toen dierenvlees door een virus ongeschikt werd voor consumptie. Nu ziet hij toe op het ordentelijke verloop van de slacht en productie van ‘speciaal vlees’ (een eufemisme voor mensenvlees) in een verwerkingsbedrijf. Zijn ogenschijnlijke afstandelijkheid maakt hem uitermate geschikt voor deze baan. In werkelijkheid houdt hij dit werk enkel vol om het verzorgingstehuis voor zijn demente vader te betalen. Dan ontvangt hij via een zakenrelatie een vrouwelijk ‘exemplaar van uitzonderlijke kwaliteit’. Zal dit zijn leven veranderen?
De eerste alinea hakt er genadeloos in, als om achteloze lezers erop te attenderen dat ze dit leesavontuur hier nog kunnen stopzetten. Bazterrica heeft haar hoofdpersoon niet lukraak uitgezocht. Marcos maakt werknemers wegwijs in het slachthuis en bezoekt kwekerijen, leerlooierijen, slagerijen, jachtterreinen en laboratoria, waar hij telkens een gedetailleerde rondleiding ondergaat. Op elke locatie neemt de auteur de gelegenheid te baat om de gruwel tastbaar te maken. De routine van het doden, de werktuiglijke, zakelijke handeling van het kelen, uitbloeden, versnijden, de darmwasserij: het leest als een ferme aanklacht tegen de vleesindustrie. Het schokeffect is des te groter door de weerzinwekkende handelingen, die voor miljarden dieren dagelijkse kost zijn, te projecteren op mensen. Beschrijvingen over uiers die leeggezogen worden door melkrobots of mutilaties van armen en benen bij zwangere ‘wijfjes’, zodat ze zichzelf en hun dracht niet zouden verminken, zijn onverteerbaar.
Even onthutsend is het gemak waarmee de ‘transitie’ verlopen is. Zou het in de realiteit ook zo vlotjes kunnen gaan? De vraag stellen is ze beantwoorden – als je bedenkt dat genocide en folteringen de mens niet vreemd zijn en hoe gemakkelijk waarden opschuiven zodra autoriteiten en media hierbij een handje toesteken. Taal werkt verhullend. Net zoals we bij dierenvlees woorden hanteren die liefst niet verwijzen naar het levende dier, mogen de ‘hoofden’ die voor consumptie bestemd zijn geen mensen genoemd worden, en krijgen lichaamsdelen alternatieve benamingen. Na deze ontmenselijking ligt niets de exploitatie in de weg.
Marcos vertelt in de derde persoon. Zijn zakelijke relaas doet ongemakkelijk aan. De lezer krijgt moeilijk hoogte van zijn persoonlijkheid, hij lijkt op een gevangene in een keurslijf dat hij niet zelf gekozen heeft, maar waarvan hij ook niet loskomt. Om zijn afstompende taken aan te kunnen, duwt hij elke emotie weg, maar herinneringen laten zich niet bedwingen en komen levendig langs in nachtmerries. De figuren die zijn pad kruisen lijken weggelopen uit het rariteitenkabinet van een griezelfilm, zoals de perfectionistische Japanner in de leerlooierij, de geile slagerin die graag van bil gaat tussen bloederige karkassen, een griezelige tweeling of de ijzige Russin in haar laboratorium die dokter Mengele doet verbleken.
Door de gruwel stelselmatig op te drijven, bouwt de auteur spanning op, maar ze vergaloppeert zich met een overdosis aan gratuite martelpraktijken. Sadistische scènes over mensen die ‘particuliere hoofden’ houden om levend op te eten en de handleidingen waarin uitgelegd staat hoe je stukken vlees af moet snijden zonder dat het product vroegtijdig sterft, ruiken naar effectbejag.
Tussendoor volgen we Marcos in zijn privéleven. Hij veracht zijn zus, die zich kritiekloos heeft aangepast aan de ‘transitie’. Als ze praat doet ze denken aan een 'Stepford wife', een robot die voorgeprogrammeerde zinnetjes produceert. Marcos illustreert zijn afkeer met drammerige metaforen. Hij komt tot rust in een verlaten dierentuin waar hij restjes van zijn vroegere leven oproept. Tenslotte zijn er de taferelen waarin het ‘wijfje’ figureert, dan is Margaret Atwoods Het verhaal van de dienstmaagd niet ver weg, weliswaar in een overtreffende trap. De slotzin komt aan als een keiharde mokerslag.
Schitterend lichaam is verontrustend, misselijkmakend en vlijmscherp als de messen in het verwerkingsbedrijf. Spijtig dat een overdaad aan horrorporno de geloofwaardigheid van deze dystopie ontsiert.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Karla De Greeve
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
