Weerzinwekkende aanklacht tegen dehumanisering
De Argentijnse Agustina Bazterrica (1974) brak internationaal door met haar tweede roman Schitterend lichaam, waarmee ze in 2017 de Premio Clarín Novela won. Heleen Oomen verzorgde de Nederlandse vertaling.
Marcos Tejo is één van de weinigen die zich herinneren dat mensen ooit vlees aten, afkomstig van dieren. Alles veranderde toen dierenvlees door een virus ongeschikt werd voor consumptie. Nu ziet hij toe op het ordentelijke verloop van de slacht en productie van ‘speciaal vlees’ (een eufemisme voor mensenvlees) in een verwerkingsbedrijf. Zijn ogenschijnlijke afstandelijkheid maakt hem uitermate geschikt voor deze baan. In werkelijkheid houdt hij dit werk enkel vol om het verzorgingstehuis voor zijn demente vader te betalen. Dan ontvangt hij via een zakenrelatie een vrouwelijk ‘exemplaar van uitzonderlijke kwaliteit’. Zal dit zijn leven veranderen?
De eerste alinea hakt er genadeloos in, als om achteloze lezers erop te attenderen dat ze dit leesavontuur hier nog kunnen stopzetten. Bazterrica heeft haar hoofdpersoon niet lukraak uitgezocht. Marcos maakt werknemers wegwijs in het slachthuis en bezoekt kwekerijen, leerlooierijen, slagerijen, jachtterreinen en laboratoria, waar hij telkens een gedetailleerde rondleiding ondergaat. Op elke locatie neemt de auteur de gelegenheid te baat om de gruwel tastbaar te maken. De routine van het doden, de werktuiglijke, zakelijke handeling van het kelen, uitbloeden, versnijden, de darmwasserij: het leest als een ferme aanklacht tegen de vleesindustrie. Het schokeffect is des te groter door de weerzinwekkende handelingen, die voor miljarden dieren dagelijkse kost zijn, te projecteren op mensen. Beschrijvingen over uiers die leeggezogen worden door melkrobots of mutilaties van armen en benen bij zwangere ‘wijfjes’, zodat ze zichzelf en hun dracht niet zouden verminken, zijn onverteerbaar.
Even onthutsend is het gemak waarmee de ‘transitie’ verlopen is. Zou het in de realiteit ook zo vlotjes kunnen gaan? De vraag stellen is ze beantwoorden – als je bedenkt dat genocide en folteringen de mens niet vreemd zijn en hoe gemakkelijk waarden opschuiven zodra autoriteiten en media hierbij een handje toesteken. Taal werkt verhullend. Net zoals we bij dierenvlees woorden hanteren die liefst niet verwijzen naar het levende dier, mogen de ‘hoofden’ die voor consumptie bestemd zijn geen mensen genoemd worden, en krijgen lichaamsdelen alternatieve benamingen. Na deze ontmenselijking ligt niets de exploitatie in de weg.
Marcos vertelt in de derde persoon. Zijn zakelijke relaas doet ongemakkelijk aan. De lezer krijgt moeilijk hoogte van zijn persoonlijkheid, hij lijkt op een gevangene in een keurslijf dat hij niet zelf gekozen heeft, maar waarvan hij ook niet loskomt. Om zijn afstompende taken aan te kunnen, duwt hij elke emotie weg, maar herinneringen laten zich niet bedwingen en komen levendig langs in nachtmerries. De figuren die zijn pad kruisen lijken weggelopen uit het rariteitenkabinet van een griezelfilm, zoals de perfectionistische Japanner in de leerlooierij, de geile slagerin die graag van bil gaat tussen bloederige karkassen, een griezelige tweeling of de ijzige Russin in haar laboratorium die dokter Mengele doet verbleken.
Door de gruwel stelselmatig op te drijven, bouwt de auteur spanning op, maar ze vergaloppeert zich met een overdosis aan gratuite martelpraktijken. Sadistische scènes over mensen die ‘particuliere hoofden’ houden om levend op te eten en de handleidingen waarin uitgelegd staat hoe je stukken vlees af moet snijden zonder dat het product vroegtijdig sterft, ruiken naar effectbejag.
Tussendoor volgen we Marcos in zijn privéleven. Hij veracht zijn zus, die zich kritiekloos heeft aangepast aan de ‘transitie’. Als ze praat doet ze denken aan een 'Stepford wife', een robot die voorgeprogrammeerde zinnetjes produceert. Marcos illustreert zijn afkeer met drammerige metaforen. Hij komt tot rust in een verlaten dierentuin waar hij restjes van zijn vroegere leven oproept. Tenslotte zijn er de taferelen waarin het ‘wijfje’ figureert, dan is Margaret Atwoods Het verhaal van de dienstmaagd niet ver weg, weliswaar in een overtreffende trap. De slotzin komt aan als een keiharde mokerslag.
Schitterend lichaam is verontrustend, misselijkmakend en vlijmscherp als de messen in het verwerkingsbedrijf. Spijtig dat een overdaad aan horrorporno de geloofwaardigheid van deze dystopie ontsiert.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Karla De Greeve
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
