Theatrale variaties op hetzelfde universele thema

'Over een bepaalde zitplaats, in een zeker koffiezaakje, in een zekere wijk, bestaat een mysterieuze stadslegende. Naar verluidt kun je je, als je op die plaats gaat zitten, en alleen zolang je op die plaats zit, naar een tijdstip naar wens verplaatsen.'

Wie droomt er nooit van om een moment uit het verleden te herbeleven of in de toekomst te kijken? In Tokio bevindt zich een koffiezaakje waar je in de tijd kan reizen als je plaatsneemt op een specifieke stoel, die je niet mag verlaten. Je reis start zodra de koffie is ingeschonken en je moet terugkeren naar het heden voordat de koffie koud wordt. Verlies je deze regel uit het oog, dan blijf je voor altijd vastgekluisterd aan de stoel, dan word je een geest zoals ‘de vrouw in de witte jurk’ die ganse dagen in het koffiehuisje doorbrengt. Maar de belangrijkste en meest frustrerende regel is dat je de werkelijkheid niet kan veranderen, hoezeer je ook je best doet. Vier personages wagen ondanks alle waarschuwingen geduldig hun kans. De ‘vrouw in de jurk’ gaat één keer per dag naar het toilet, hét moment om plaats te nemen op de magische stoel. 

Toshikazu Kawaguchi (1971) is regisseur en schreef toneelstukken, waaronder Voordat de koffie koud wordt, dat hij in 2015 bewerkte tot de gelijknamige roman. Het werd een internationale, ondertussen verfilmde, bestseller. Maarten Liebregts stond in voor de Nederlandse vertaling.

Je merkt dat het om een bewerking van een toneelstuk gaat. De actie speelt zich af in één raamloze ruimte: het koffiehuisje waar het lijkt alsof de tijd 100 jaar geleden is blijven stilstaan. Het ‘stuk’ bestaat uit vier bedrijven, in elk deel treedt een ander personage op de voorgrond. Naarmate de roman vordert, voelen de nieuwe hoofdpersonages vertrouwd aan, omdat ze al een rolletje op de zijlijn speelden in de eerdere bedrijven. Een alwetend verteller (de regisseur) ziet erop toe hoe de ‘acteurs’ zich voortbewegen, hoe ze hun zinnen uitspreken en de lichaamstaal die ze daarbij hanteren. Hun doen en laten vormt een aaneenschakeling van tot in de kleinste details beschreven regieaanwijzingen, die met de regelmaat van een klok, in subtiele varianten, herhaald worden. De formele Japanse omgangsvormen versterken deze rituelen. Een mooi voorbeeld is de secure manier waarop de auteur elke handeling beschrijft als een klant afrekent aan de kassa, tot in het absurde opgedreven bij een vrouw die een eindeloze reeks maaltijden en dranken afrekent en luidkeels tot de slotsom komt: ‘Ik heb te veel gegeten, hè?’

In dezelfde observerende schrijfstijl prent de auteur uiterlijk en kleding, decor en rekwisieten in je hoofd, zoals de bel, de trappen, de ‘vrouw in de jurk’ en de drie wandklokken, waarvan er slechts één de correcte tijd weergeeft. Ook de uitleg over de ‘stadslegende’ en de lijst met ‘vervelende beperkingen’ van het tijdreizen komt regelmatig terug, als een mantra. Vreemd genoeg bevorderen die repetitieve elementen de mysterieuze sfeer, het doet denken aan een muziekstuk, waarin kleine variaties op hetzelfde thema terugkeren.

De levensverhalen van de vier hoofdpersonages klinken zowel herkenbaar als bevreemdend. Tradities, loyaliteit aan familie en communicatie tussen echtgenoten of geliefden verlopen in Japan onmiskenbaar anders dan bij ons. Wat deze mensen met elkaar gemeen hebben is een stukje eelt op hun ziel, ze willen iets rechtzetten. Maar waarom tijdreizen als er aan het heden uiteindelijk niets verandert? Moeten ze zich tevredenstellen met de banale dooddoener dat gedane zaken geen keer nemen? Of helpt de tijdreis hen om in het reine te komen met hun tekortkomingen en veranderen ze in betere mensen?

Voordat de koffie koud wordt is een fijngevoelig, ontroerend kleinood in een hypnotiserende, surrealistische theatrale setting. Een universele levensles op zijn Japans, waarin personages, verleden, heden en toekomst mooi samenvloeien.

Kawaguchi schreef twee vervolgromans waarin nieuwe kandidaten een tijdreis ondernemen. De Engelse vertaling van deel twee komt uit op 17 september 2020 (Before the Coffee Gets Cold: Tales from the Cafe).