Een onheilspellend toekomstverhaal dat blijft nazinderen

In blinde paniek rent een jongen de heuvel af. Hij heeft een verschrikkelijk voorval tussen zijn ouders gezien. Hoewel hij er eerst van overtuigd is dat zijn moeder zijn vader heeft vermoord, draait zijn geheugen daarna de rollen om. De jongen zoekt zijn toevlucht bij de dorpsbewoners en bij enkele straatkinderen, maar wanneer de politie geen bewijzen vindt van kwaad opzet moet hij terugkeren naar het huis op de berg.  

This census-taker is het soort boek dat op het eerste zicht wel eens weet te misleiden door de omvang. Het is een novelle van niet eens honderdveertig bladzijden. Toch slaagt auteur China Miéville erin om in een beperkt aantal pagina’s een gelaagdheid aan te brengen die menig lezer met verstomming zal slaan. Het is het soort verhaal dat wellicht meer vragen oproept dan beantwoordt en nadrukkelijk een beroep lijkt te doen op de bereidheid om zelf de gaten op te vullen. De compactheid van de plot schept een zee aan ruimte die vooral bestemd is voor de vage gewaarwording net wakker te zijn geschrokken uit een nachtmerrie. Wie zich aan This census-taker waagt, moet geen gemakkelijk tussendoortje verwachten, wel een complex toekomstverhaal dat afwijkt van de platgetreden paden.

Zelden slaagt iemand erin om een bar landschap zoals dat van de bergtop waarop de jongen woont op zo’n levendige manier te beschrijven als Miéville doet in deze novelle. De taal die hij hanteert is erg rijk, maar de omgeving waarin het boek zich afspeelt is kaal en geïsoleerd. Hij schept een donkere toekomst die in al zijn eenvoud de lezer koude rillingen weet te bezorgen. Zelfs wanneer het verhaal zich kortstondig naar het dichtstbijzijnde dorp verplaatst, ligt er een soort macabere film over de gebeurtenissen heen. Er is wel degelijk een functionerende samenleving aanwezig, maar die wordt net zoals zoveel andere dingen niet helder afgelijnd. De aanwezige spanning in het boek heeft weinig te maken met de al dan niet gepleegde moord. Het is eerder de rake schrijfstijl die ervoor zorgt dat er constant iets lijkt te zinderen onder de oppervlakte.

Wat het geheel eveneens bevreemdend maakt is het vertelperspectief. Op de eerste pagina wordt de switch gemaakt van de derde persoon naar de eerste persoon en daarmee weet de auteur het verhaal dichter bij de lezer te brengen dan die eigenlijk zou willen. Met één sterke alinea schept Miéville een unheimisch gevoel en creëert een bizarre sfeer die heel het verhaal lang blijft hangen.

This census-taker weeft een web aan losse gebeurtenissen tot één geheel zonder expliciet duidelijkheid te scheppen over de centrale verhaallijn. Het is een spel van insinuaties dat gevoed wordt door de manier waarop het hoofdpersonage alles beschrijft en de lezer tegelijkertijd over heel wat details in het ongewisse laat. Waar losse eindjes normaal gezien erg storend zouden zijn, dragen ze hier bij aan de kracht van de plot. Miéville heeft een pareltje gecreëerd dat zich misschien niet direct in één leesbeurt laat bevatten, maar sowieso een tweede keer lezen waard is.