Romantisch revolutionisme in een poëtische raamvertelling

Op een nacht op zee waren er alleen de sterren                                
                                             en een zeilschip.
Op een nacht op zee was er een zeilschip                               
                     Moederziel alleen met de sterren.
De sterren ware ontelbaar.
De zeilen hingen slap.   

De in 1963 overleden Turkse schrijver en dichter Nâzım Hikmet is zowat de belangrijkste avant-gardist van zijn land en is één van de grootste dichters van de twintigste eeuw. Zijn werk draagt zijn ideeën in zich mee. De bezetting van Istanboel door de geallieerden in 1918 is de aanleiding voor zijn politiek bewustzijn en vanwege zijn communistische gedachtegoed moet hij op een bepaald moment Turkije ontvluchten. Wanneer hij een decennium later terugkeert wordt hij opgepakt en veroordeeld tot een lange gevangenisstraf. Na zijn vrijlating gaat hij naar de Sovjet-Unie, waar hij verblijft tot aan zijn dood.     

Op het moment waarop Hikmet Het epos van sjeik Bedreddin neerpent, zit hij in de gevangenis. Hij gebruikt zijn omstandigheden als raamvertelling om het verhaal van sjeik Bedreddin en zijn volgers aan op te hangen. Hikmet leest ‘s nachts een verhandeling van een Arabische geleerde over het leven van Bedreddin en ziet vervolgens een man in een wit gewaad voor het venster van zijn cel die hem meeneemt. De dichter brengt het als een reis die hij ondergaat met een gids uit het verleden. Die leidt hem langs alle belangrijke personages rond Bedreddin.

Deze nieuwe uitgave van Het epos van sjeik Bedreddin is tweetalig. Er is een Nederlandstalige en een Turkstalige versie opgenomen. Het voorwoord is op enkele fragmenten na volledig in het Nederlands, maar het eigenlijke epos is eerst in z’n geheel in het Nederlands terug te vinden en verderop in het boek in het Turks. Het voorwoord biedt handige achtergrondinformatie over de auteur en zijn levensverhaal. Nâzım Hikmet was een romantisch revolutionair die in sprekende, krachtige taal zijn ideeën wist te verbeelden en vorm te geven. Er zijn in Turkije weinig mensen te vinden die de woorden uit zijn gedicht ‘Davet’ die vrijheid, gelijkheid en broederschap voorstaan niet kennen.  

Leven als een boom, alleen
en vrijdag en als een bos in broederschap,
Dit verlangen is het onze.    

Het is diezelfde beeldende taal die de auteur gebruikt om de historie van Bedreddin te vertellen. De eerste paragrafen van de raamvertelling zijn wat taai, maar Hikmet legt er de basis mee voor ettelijke referenties aan zijn eigen situatie in de tekst en de parallel tussen de vervolging van de sjeik voor zijn ideeën en de gevangenschap van de auteur. De schrijver neemt de lezer mee op sleeptouw door de pracht van de omgeving en de onvergeeflijke natuur ervan te schetsen. Er vindt tegelijkertijd een botsing plaats tussen politieke ideeën en machthebbers die zich verstoppen achter de rechtspraak en die wordt, mits de lezer de achtergrond van de auteur enigszins kent en die kan plaatsen, treffend verwoordt.    

Hikmet schrijft met gedrevenheid, maar verliest de schoonheid van zijn woorden niet uit het oog. Het epos van sjeik Bedreddin houdt dan ook het midden tussen proza en poëzie. Het is een pleidooi tegen het onderdrukken van ideeën die hem na aan het hart liggen, een autobiografie en een droom waarin verleden en heden in elkaar verstrikt raken.    

Gestaag daalt de regen,
als het gedraaf van witte en blote voeten
van afvalligen over de natte en donkere aarde.