Psychologisch kunstwerk

Dat een aaneenschakeling van onverwachte gebeurtenissen bepalend kan zijn voor de rest van je leven is het centrale thema in Carambole, het nieuwste boek van Hakan Nesser (1950) de met prijzen overladen Zweedse schrijver.
Op een mistige en regenachtige nacht rijdt een dronken man op een landweg een zestienjarige jongen dood. De man die bang is voor de consequenties verzwijgt het ongeluk. Maar er is een ooggetuige geweest. Dagen later krijgt de man een brief waarin hem verzocht wordt een geldbedrag van 10.000 Euro in een plastic zak in een vuilnisbak van een restaurant bij de plaatselijke golfbaan te deponeren. Zoniet, dan zal zijn laffe doorrijden aan de politie worden gemeld. De man wacht zijn afperser op en vermoord hem. Het blijkt de zoon te zijn van de gepensioneerde commissaris Van Veeteren. De politie en de getraumatiseerde Van Veeteren zetten alles op alles om de moordenaar te pakken. Die wordt opnieuw gechanteerd en heeft in zijn wanhoop inmiddels een derde moord gepleegd. Het ziet er niet naar uit dat dit de laatste zal zijn.
Hakan Nesser is een begenadigd schrijver die in een uiterst sober taalgebruik waaruit alle overbodige franje is weggesneden, een gedegen politieroman weet neer te zetten.
Op integere en gevoelige wijze behandelt hij een van de moeilijkste onderwerpen denkbaar: een vader die hoort dat zijn zoon vermoord is. Nesser beschrijft het rouwproces van de vader (Van Veeteren) op een manier die door merg en been gaat. Hij verpakt het grootst denkbare menselijk drama in prachtig proza, doordrenkt met wanhoop, schuldgevoel en onmacht.
Daarnaast biedt het onderwerp Nesser ruim baan voor levensbeschouwelijke zaken, de onontkoombaarheid van gebeurtenissen, lotsbestemming, de chaostheorie en het feit dat een kleine sneeuwbal kan uitgroeien tot een allesvernietigende lawine. Voor de onschuldige automobilist die uit lijfsbehoud in enkele dagen uitgroeit tot een moordenaar is het leven “een gedetermineerde doodsdans.”
Terwijl de politie vrijwel al het speurwerk doet en Van Veeteren in dat opzicht slechts een marginale rol speelt, is de impact van zijn aanwezigheid groot. Een paar keer is hij het die cruciale informatie ontdekt waardoor het onderzoek vooruitgang boekt.
Knap is de wijze waarop Nesser diverse verhaallijnen door elkaar rijgt. We zien de gebeurtenissen wisselend door de ogen van de politie die met weinig resultaat geestdodend en tijdrovend onderzoek doet, door de ogen van de rouwende Van Veeteren, maar ook door de ogen van de onbekende moordenaar, een gewoon functionerende man die door een ongelukkige wending van het noodlot zijn toekomst onder zijn handen ziet afbrokkelen. Door het wisselend perspectief wordt duidelijk dat morele kanten op verschillende wijze geïnterpreteerd kunnen worden.
Duidelijk wordt ook dat de grens tussen geluk en ongeluk smal is, het verschil tussen goed en kwaad miniem. In ieder van ons schuilt een slachtoffer en dader tegelijk. Carambole is een prachtig geschreven boek, met diep inzicht in de psychologie van de mens en diep doorleefde karakters. Donker van toonzetting, maar met ontelbare kleine humoristische intermezzo’s. Jaloersmakend mooi.