Zwanenzang van een ras verteller
Harry Mulisch noemde hem zijn kroonprins, Matthijs van Nieuwkerk beschouwde hem als de opvolger van de legendarische kunstcriticus Pierre Janssen en NRC Handelsblad typeerde hem als een van de best schrijvende essayisten van dit moment. Maar succes is geen garantie voor geluk. Op 8 september 2015 stapte Joost Zwagerman vrijwillig uit het leven. Zware depressies maakten dat zelfs kunst, waar Zwagerman hartstochtelijk van hield, niet langer de moeite waard was om voor te leven. Het maakt de verschijning van zijn laatste essaybundel, De stilte van het licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst, extra wrang.
Joost Zwagerman was een veelzijdig schrijver die met al zijn romans, poëzie en essays grote waardering afdwong. Wel verschoof zijn aandacht in de loop der jaren steeds meer van literatuur naar beeldende kunst. Hij kon er gedreven over vertellen. Met name in het tv-programma De Wereld Draait Door dat hem graag een podium gaf voor zijn enthousiaste kunst-verhandelingen.
Diezelfde gedrevenheid is terug te vinden in De stilte van het licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst. Zwagerman behandelt in zijn essays vier thema’s die in zijn beleving nauw met elkaar verbonden zijn: stilte, schoonheid, onbehagen en verdwijnen. Maar centraal staat de stilte en met name de vraag of en hoe stilte in beelden te vangen is.
In zijn voorwoord schrijft Zwagerman dat het verlangen naar die stilte is ingegeven door een radio-interview met de Amerikaanse schilder Robert Ryman uit de jaren '70. Als antwoord op de vraag wat Ryan met zijn kunst wilde, antwoordde hij: 'I want to raise the issue of silence'. Zwagerman kon zich helemaal in die uitspraak vinden. Vanaf dat moment zocht hij passievol naar stilte in de kunst. Hij zocht en vond die o.a. in het werk van Giorgio Morandi, Jan van Eyck, J.H, Weisssenbruch, Willem van Althuis, Mark Rothko en Rob Nypels.
Zijn zoektocht leverde niet alleen antwoorden, maar ook vragen op, want was de stilte die een zestiende-eeuwse schilder ervoer in de stillere wereld van destijds, wel dezelfde stilte als een hedendaagse schilder als Mark Rothko ervaart, te midden van onze van lawaai vergeven, moderne maatschappij? Zwagerman staat stil bij de mystieke stilte in afgebeelde voorwerpen, de religieuze stilte op schilderijen van geestelijken en de plechtstatige stilte tussen twee afgebeelde echtelieden. Hij benoemt het als 'de stilte die misschien de verbeelding is van een verlangen om niet te zijn'.
Zwagerman was een scherp observator en een associatief analyticus. Hij zag overal dwarsverbanden en kon daar diepgravend over uitweiden. Zo koppelt hij in een essay zonder enige terughoudendheid een schilderij van Giorgio Morandi aan een gedicht van Remco Campert. Bovendien was hij een begenadigd verteller en schrijver die mensen op een meeslepende wijze dingen liet zien die zijzelf niet zagen en dingen liet voelen die zijzelf niet voelden. Zwagermans behoefte om te overtuigen was zijn grote kracht, maar ook zijn zwakte. Hij had de neiging om af en toe naar zijn eigen stellingen toe te redeneren en zo zijn eigen gelijk te creëren.
Zwagerman is in zijn boek het beste als hij persoonlijke ervaringen koppelt aan zijn passie voor kunst. Een goed voorbeeld daarvan is het verhaal over het schilderij Night Windows van Edward Hopper dat hij gebruikte als omslag van zijn boek Vals licht, waarin een amour fou wordt beschreven van een student uit de provincie en een raamprostituee uit Amsterdam. Het schilderij waarop een deel van een bed en een bukkende vrouw in strakke roze jurk te zien is, straalt stilte en eenzaamheid uit. Toen de uitgever bij een latere editie een andere omslag wilde, vocht Zwagerman voor zijn perfecte verbeelding, Night Windows. Hij kreeg zijn zin.
De essays in De stilte van het licht zijn stuk voor stuk helder en beeldend geschreven. Toegankelijk en getuigend van een oneindige geestdrift. Een genot om te lezen. Zwagerman omarmde tijdens zijn leven de filosofie van Willem Brakman die stelde dat ieder mens een heel diep compartiment van zijn bestaan kent waarin hij eigenlijk hunkert naar een vorm van niet-bestaan. Het verlangen om er niet te zijn. Dat verlangen heeft Zwagerman verwezenlijkt. Wat rest is stilte. En dat stilte niet alleen mooi is, maar ook pijn kan doen, is overduidelijk.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kees de Bree
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
