Spannend en tot nadenken stemmend

Ter promotie van George Orwell’s wereldberoemd geworden boek 1984 bedacht een slimme reclamejongen in 1949 de slogan “Big Brother is watching you”. Een beangstigende voorspelling die een futuristisch politiek systeem beschrijft waarbinnen de enige politieke partij het doen en laten van de onderdanen observeert en manipuleert. Wat George Orwell destijds als onheilspellende toekomstdroom zag, is inmiddels werkelijkheid geworden. Door technologische ontwikkelingen zijn landen momenteel in staat om het telefonisch en internetverkeer over de gehele wereld te screenen. Bovendien maakt de techniek het mogelijk dat grote commerciële bedrijven als banken, creditcard ondernemingen, supermarkten en internetbedrijven het publiek schaamteloos kunnen beïnvloeden. Big Brother houdt ons niet alleen in de gaten, maar manipuleert ook ons leven. Dat gegeven staat centraal in het zeer actuele boek ZERO van de Oostenrijkse schrijver Marc Elsberg, die in 2012 debuteerde met de techno-thriller Blackout.

ZERO  begint met een scène waarin de redactie van de krant Daily op een grote videowall getuige is van een invasie van drones en mini-robots in de woning van de Amerikaanse president. Verantwoordelijk voor de inval is ZERO, een organisatie van internetactivisten die de wereld wil waarschuwen voor de alom aanwezige spionagemogelijkheden. Het is het begin van een reeks verbijsterende voorvallen waarmee redactrice Cynthia Bosant geconfronteerd wordt. Van de krant krijgt zij een databril, waarmee je ter plekke veel informatie krijgt over de personen naar wie je kijkt door de bril. Als het tienervriendje (Adam) van Cynthia’s dochter (Viola) de cyberbril leent en in Londen op straat een beruchte gewelddadige crimineel herkent, zet hij de achtervolging in. Het wordt hem noodlottig. De crimineel schiet Adam dood.
Het is niet het eerste ongeluk dat veroorzaakt wordt door de bril. Het bedrijf FREEMEE dat de bril ontwikkeld heeft, doet in het geheim experimenten met de gebruikers van smartwatches en smartglasses. Zij beheren tevens een populaire website en observeren niet alleen, maar manipuleren ook de emoties en het gedrag van de gebruikers. Dit heeft al tot 3.000 dodelijke incidenten geleid. Een aanvaardbaar aantal, vindt de firma FREEMEE. Daarmee staan ze lijnrecht tegenover de organisatie ZERO die wil dat alle verzamelaars van data (zoals Google en Freemee) zich veel meer bewust zouden moeten zijn van de gevaren voor de gebruikers.
Inmiddels is onderzoekjournaliste Cynthia, een sceptische digibeet, op zoek naar de oorzaak van de dood van de tienerjongen Adam. Al snel komt zij op het spoor van FREEMEE die de gebruikers via smartwatches en internet adviezen geeft voor een beter leven en die tevens onbeperkte macht wil uitoefenen over het doen en laten van haar gebruikers. Als FREEMEE merkt dat Cynthia te dicht bij de waarheid komt, zet men de jacht in op de journaliste. En in een moderne wereld waarin smartphones, databrillen, camera’s en navigatiesystemen exact signaleren waar iemand zich bevindt, is ontsnappen onmogelijk. “Zij weten wat jij doet”, is niet voor niets de subtitel van dit boek. Het wordt een gevecht tussen mens en techniek, tussen idealistisch individu en enorme financiële belangen.

ZERO  is een boek dat aantoont hoe gigantisch de macht is van bedrijven die data verzamelen en die meer van ons weten dan wijzelf. Een angstaanjagend beeld. Marc Elsberg heeft zijn waarschuwing verpakt in een uitermate realistisch verhaal, dat zich vaak laat lezen als sciencefiction. Voor digibeten is het lezen van ZERO, vol beschrijvingen en toepassingen van de moderne techniek, ongetwijfeld een stroeve aangelegenheid. Als handreiking naar het grote publiek heeft Elsberg van zijn hoofdpersoon Cynthia een digibeet gemaakt aan wie alles simpel uitgelegd moet worden. Maar ook de lezer heeft uitleg nodig, want de logica van acties blijft veelal onduidelijk en de boodschap dat in deze gedigitaliseerde wereld veiligheid en privacy niet gegarandeerd zijn, overschaduwt royaal de summiere beschrijving van de karakters.

ZERO  is een spiegelbeeld van de dilemma’s die leven binnen onze huidige maatschappij. Met vaart verteld en met veel perspectiefwisselingen, wisselende locaties en onvoorziene ontwikkelingen. Spannend en tot nadenken stemmend. Vooral dat laatste is mooi meegenomen.