Eyeopener die zijn weerga niet kent

In 2013 werkte Behrouz Boochani als journalist voor het Koerdische tijdschrift Weyra, dat politieke en sociale artikelen plaatste, maar ook de Koerdische cultuur promootte. In februari van dat jaar viel de Islamitische Revolutionaire Garde de kantoren van Weyra binnen - Boochani was op dat moment niet aanwezig - en arresteerde elf collega’s, waarvan een aantal gevangen werd gezet. Nadat het nieuws over deze inval en arrestaties online was gezet, sloeg hij op de vlucht en op 23 mei 2013 verliet hij Iran definitief om via Zuidoost-Azië en Indonesië in Australië een nieuw onderkomen te vinden. Dit liep echter anders dan hij vooraf kon vermoeden. Samen met vele medevluchters werd hij in het detentiecentrum op het eiland Manus, dat deel uitmaakt van de Onafhankelijke Staat Papoea-Nieuw-Guinea, gevangen gezet. In Alleen de bergen zijn mijn vrienden geeft hij een indringend beeld van zijn oversteek van Indonesië naar Australië, maar vooral van zijn gevangenschap.

In het maanlicht

Een onbekende route

De lucht heeft de kleur van beklemmende angst

Met deze drie poëtische regels begint Boochani’s verhaal over zijn poging om Indonesië te verlaten en via een meerdaagse en riskante boottocht Australië te bereiken. Regels die exact aangeven wanneer en hoe deze vlucht plaatsvond, maar ook wat het gevoel van de vluchtelingen op dat moment was. De barre omstandigheden aan boord, de boottocht was niet zonder gevaar, maken indruk, want ze zijn dusdanig beschreven dat de lezer de reis als het ware zelf meemaakt en zich, ook al is het alleen maar denkbeeldig, een beetje medevluchteling voelt. Het verblijf op deze vluchtelingenboot, ook al was dat relatief kort, heeft ook de ware aard van de mens naar boven gebracht. Er deden zich namelijk enkele situaties voor waarbij veel vluchtelingen zich als roofdier gedroegen, hun enige drijfveer was overleven en daardoor dachten ze alleen maar aan zichzelf.

De gammele boot vergaat, de vluchtelingen worden opgepikt door een Australisch marineschip. Iedereen verwacht nu dat ze naar Australië gaan, maar via Christmas Island vindt hun uiteindelijke verbanning naar Manus plaats. Daar worden ze op een door hekken omheind stuk land ondergebracht in op containers lijkende barakken, waarbij ze in de gaten worden gehouden door talloze bewakers. De vluchtelingen worden gevangen gehouden alsof het de zwaarste criminelen zijn. Ze komen in omstandigheden terecht die doen denken aan de foto’s van de joden in de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Boochani’s beeldende beschrijvingen, het is goed te merken dat hij veel geobserveerd heeft, geven de lezer een uitstekende indruk dat het op Manus schrikbarend moet zijn geweest. Uiteindelijk komt een deel van de gevangenen in opstand. Het laatste hoofdstuk, dat het meest intens en tegelijkertijd ook triest is, verhaalt hierover.

Boochani heeft zijn relaas in het Perzisch geschreven en aan het eind van het boek geeft Omid Tofighian, de Engelse vertaler, een verhelderende toelichting over de totstandkoming van Alleen de bergen zijn mijn vrienden, maar ook over de gecompliceerde vertaling uit het Perzisch. Tot slot eindigt het boek met een essay waarin Tofighian wat dieper op onder andere de filosofische gedachten van de auteur ingaat. Omdat Boochani niet alleen vertelt over de ontberingen, maar de lezer ook regelmatig getuige maakt van zijn denkbeelden en filosofieën, is dit eveneens een goede aanvulling.

Alleen de bergen zijn mijn vrienden, in een prima vertaling van Irwan Droog, is een bijzonder leesbaar boek, dat niet gezien moet worden als alleen maar een verslag van een Koerdische vluchteling. Het is meer dan dat. Het is poëtisch (vooral vanwege het dichtwerk waar Boochani het verhaal mee verrijkt heeft), het is een aanklacht tegen het Australische vluchtelingenbeleid, maar het is ook bedoeld om de wereld te laten weten wat er op Manus is gebeurd. Zonder dat andere landen hier tegen opgetreden hebben. Het is een eyeopener die zijn weerga niet kent.