Indrukwekkend, maar niet volledig geloofwaardig

In april 1939, zes maanden voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, kwam de schoonvader van Andrew Gross vanuit Polen naar Amerika. Later bleek dat hij de enige van zijn familie was die deze oorlog heeft overleefde, maar erover spreken deed hij – net als vele anderen – nooit. Onder andere deze feiten inspireerden de auteur tot het schrijven van de in 2016 uitgebrachte thriller The one man (Alleen hij, 2017), dat zich voor een groot deel afspeelt in het concentratiekamp Auschwitz.

De Poolse natuurkundige professor Alfred Mendl wordt met zijn vrouw en dochter in januari 1944 vanuit het Franse detentiecentrum Vittel naar dit Poolse kamp getransporteerd. Hij is een van de twee geleerden die beschikt over een formule waarmee de Verenigde Staten hun geheime Manhattan-project kunnen voltooien. Diens gevangenschap zorgt voor flinke vertraging en daarom bedenken de Amerikanen een plan om de wetenschapper te bevrijden. De jonge luitenant Nathan Blum, drie jaar eerder Polen ontvlucht, is bereid om terug te keren naar zijn geboorteland en in het kamp te infiltreren om Mendl te helpen ontsnappen.

Het verhaal begint met een proloog waarin een hoogbejaarde man, na continu stilzwijgen en langdurig aandringen van zijn dochter, eindelijk overstag gaat door haar over zijn persoonlijke ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Deze gaan niet over de volledige periode die deze oorlog duurde, maar vangen begin 1944 aan, waarbij al snel beschreven wordt welke wreedheden de Duitse bezetter begaan heeft en hoe vooral de Joodse bevolking te lijden heeft gehad. In feite zijn die omstandigheden nog maar kinderspel in vergelijking met de verschrikkingen die later in het boek naar voren gebracht worden, want per slot van rekening zijn de ontberingen die de gevangenen in concentratiekamp Auschwitz, waar een groot deel van de plot zich afspeelt, nog vele malen erger.

In het nawoord vertelt de auteur dat het leeuwendeel van dit verhaal op waarheid gebaseerd is en de lezer merkt dat hier geen woord van gelogen is. De vele gebeurtenissen – velen hebben vast en zeker al meer over WOII gelezen of gezien – zijn derhalve bijzonder realistisch. Gross schuwt er niet voor om de vele wandaden van de Duitsers, maar ook van Oekraïners en zelfs van overgelopen Joden, naar voren te brengen. De rillingen lopen je daarbij soms over het lijf. Desondanks bevat het boek tevens diverse onwaarschijnlijkheden, want enkele dialogen komen nogal onwerkelijk over en diverse situaties lijken behoorlijk aangedikt. Over het geheel genomen zijn dit maar kleinigheden, want voor het overige is de thriller zonder meer indrukwekkend.

Natuurlijk is het gekozen thema niet het meest aangename en word je van de ellende bepaald niet vrolijk, maar de auteur heeft er wel voor gezorgd dat de zwaarmoedigheid niet overheerst. In de plot komen namelijk ook mooie en ontroerende momenten voor. Personages zijn levensecht en de lezer kan zich met velen van hen identificeren. De rotzak is een echte rotzak, die je zelfs bij daglicht niet wilt tegenkomen en met anderen zou je met het grootste gemak vriendschap kunnen of willen sluiten.

Alleen hij is overwegend boeiend, maar er zijn wel diverse fragmenten die minder aansprekend zijn. Dit gaat dan uitsluitend om de te uitgebreide natuurkundige verhandelingen waar Alfred Mendl zich mee bezighoudt. Voor hemzelf en voor een goed einde van de oorlog zijn ze van wezenlijk belang, voor de lezer en het verhaal zelf doen ze er in feite niet zo toe. Nochtans is het lezen van deze historische thriller een overweldigende en regelmatig spannende beleving.