Ontwapenende vriendschap in verschrikkelijke omstandigheden

De Ierse auteur John Boyne debuteerde in 2000 met de roman Dief van de tijd en heeft sindsdien nog twaalf romans voor volwassenen, zeven young adults en een verhalenbundel geschreven. Met zijn meest bekende boek De jongen in de gestreepte pyjama, dat in 2006 is verschenen, brak hij wereldwijd door en inmiddels zijn er meer dan zeven miljoen exemplaren van verkocht. Het concept voor deze roman, die in 2008 verfilmd is, heeft hij in tweeënhalve dag geschreven. Ondanks het grote succes kreeg het boek veel kritiek, met name omdat het volgens critici de sympathie voor nazi’s aanmoedigt.

Het is 1943 en de negenjarige Bruno woont met zijn ouders en zus in een groot huis in Berlijn. Als hij op een middag uit school komt, ziet hij dat al zijn spullen uit de kasten zijn gehaald en in kratten zijn gestopt. Ze verhuizen namelijk naar een andere woning, ver weg. Hun nieuwe onderkomen staat naast een lang hek waarachter Bruno mensen in identieke gestreepte pyjama’s ziet bewegen. Tijdens een ontdekkingstocht ziet hij een jongen op de grond achter dit hek zitten, ze raken aan de praat en worden vrienden. Het is echter een vriendschap die verstrekkende gevolgen heeft.

Boeken over de Tweede Wereldoorlog of die zich in die periode afspelen zijn er legio en over het algemeen is ieder verhaal bijzonder en uniek. De jongen in de gestreepte pyjama is ook een roman waarin deze oorlog als leidraad is gebruikt, maar het boek is anders dan vele andere en daarom is het zonder meer origineel in zijn soort. Het verhaal wordt namelijk volledig vanuit het perspectief van de negenjarige Bruno verteld, maar in tegenstelling tot veel andere romans gaat het niet specifiek over de verschrikkingen die zich in die jaren voordeden, hoewel er natuurlijk wel uit op te maken valt dat veel mensen in ellendige omstandigheden moesten leven, met name degenen die gedwongen werden om in concentratiekampen te verblijven.

Het belangrijkste thema uit het verhaal is vriendschap, in dit geval dus die tussen Bruno en de jongen achter het hek, Shmuel. Beiden hebben een geheel verschillende afkomst, de een (Shmuel) weet precies wat er aan de hand is, de ander (Bruno) lijkt volkomen onwetend van de omstandigheden van de mensen achter het hek en de oorlog in het algemeen. Desondanks vinden ze elkaar, praten samen en worden uiteindelijk vrienden. Het heeft er dan ook alle schijn van dat de auteur naar voren wil laten komen dat – hoe ellendig een situatie ook kan zijn – kinderen bij het sluiten van vriendschappen niet letten op afkomst, kleur, of iets dergelijks. Ze zijn nog niet beïnvloed door allerlei meningen en/of vooroordelen. Hierin is hij zonder meer geslaagd.

Boyne kreeg veel kritiek omdat het boek sympathie voor de nazi’s aanmoedigt, maar dat is nogal overtrokken. De rol van de nationaalsocialisten is namelijk zo goed als nihil en hun slechte kant komt wel degelijk naar voren. Geschiedkundig bevat het verhaal wel een aantal onjuistheden en onwaarschijnlijkheden, maar daar moet doorheen gekeken kunnen worden. De auteur heeft namelijk nergens de intentie gehad om een historisch en op feiten gebaseerd boek te schrijven. Wat hij wilde is dat kinderen geroerd zouden zijn door de karakters van de twee jongens. Dit moet hem wel zijn gelukt, want zowel Bruno als Shmuel zijn ondanks alles ontwapenend, dus de lezer sluit hen sowieso in zijn hart.

De jongen in de gestreepte pyjama heeft een zeer eenvoudige schrijfstijl, bijna op het kinderlijke af. Niet vreemd, omdat Boyne het tijdens het schrijfproces steeds meer als kinderboek is gaan beschouwen. Maar hoe dan ook, de roman is voor iedere leeftijdscategorie zonder meer de moeite van het lezen waard.