Verhalen van wisselende kwaliteit

Hoewel hij in beginsel schilderde, is de Zwitser Friedrich Dürrenmatt vooral bekend geworden als een van de belangrijkste toneelschrijvers van de twintigste eeuw. Dit werk bestond vooral uit komedies of satires, die nogal grotesk en absurd waren, waarbij de verhaallijn overigens nooit uit het oog werd verloren. In zijn literaire werk vinden we deze satire eveneens terug, maar sociale problemen worden ook aan de kaak gesteld. Een aantal van zijn korte verhalen is gebundeld in het boek De val/Pech/Smithy.

Eén auteur, drie afzonderlijke en totaal verschillende, maar korte verhalen. Dat bewijst de veelzijdigheid van Dürrenmatt. De verhalen hebben desondanks toch enkele overeenkomsten, ze hebben iets duisters, iets sinisters, en in iedere vertelling maakt de auteur gebruik van lange, soms zelfs wel erg lange, zinnen. In minimaal een van deze verhalen gaat dat ten koste van de duidelijkheid, het wordt er namelijk ingewikkelder door.

In dat verhaal, De val, gaat het over een vergadering van het Politbureau in een zo goed als zeker voormalig Oostblokland. Iedere deelnemer wordt aangeduid met een letter van het alfabet. Dit is natuurlijk symbolisch, omdat een dergelijke bijeenkomst in feite in iedere communistische staat had kunnen plaatsvinden. Toch zorgt deze keuze ervoor dat de personages niet leven bij de lezer. Ze zijn onpersoonlijk, niet meer of minder dan een willekeurig nummer. Dat is zo goed als zeker ook wat Dürrenmatt duidelijk wil maken, dat iedere functionaris in een dergelijk regime vervangbaar is, maar ook dat ze niet zeker van hun leven zijn. De angstcultuur die in die landen geheerst heeft, en in sommige zelfs opnieuw heerst, weet de auteur goed over te brengen. Het toont ook aan dat je het ene moment nog machtig bent en niet veel later diep kunt vallen.

Het tweede verhaal uit de bundel is Pech. In dit verhaal is Alfredo Traps het personage waar het vooral om draait. Na een werkdag krijgt hij autopech en vindt hij onderdak bij een oude rechter. Samen met hem en drie eveneens oude mannen bootsen ze tijdens het diner een rechtszaak na. Traps wordt ondervraagd en van moord beschuldigd. Ondanks dat het in scène is gezet, heeft dit  dramatische gevolgen. Pech is zonder meer het meest interessante van de drie, het wordt beeldend beschreven, is interessant, boeiend en maakt nieuwsgierig. Dat is vooral een gevolg van de interactie tussen de weinige personages. Hun onderlinge samenzijn en het spel dat ze spelen, zorgt ook voor een spanningsveld. Het is intrigerend dat een aantal mannen iemand zover kunnen krijgen dat hij een bekentenis doet van iets wat hij niet heeft gedaan, maar vooral dat hij er zelf nog in is gaan geloven ook.

Verhaal nummer drie, Smithy, is het kortst, maar misschien wel het meest bizar. Hoofdpersoon Smithy is iemand die lijken wegwerkt voor de maffia in New York. Een nachtelijk avontuur doet hem besluiten een opdracht te weigeren. Deze ontmoeting neemt voor hem een dramatische wending aan. Ondanks de lengte van dit verhaal heeft het een begin en een eind en is het intrigerend en boeiend. Echte spanning heeft het nergens, maar door de opzet wordt de lezer wel enigszins nieuwsgierig naar het verloop. Het verhaal laat zien dat de maffia tot in alle lagen van de maatschappij doorgedrongen is.

De kwaliteit van de drie verhalen, vakkundig vertaald door Ria van Hengel, is wisselend. Ze zijn stuk voor stuk goed geschreven, maar het ene verhaal is begrijpelijker dan het andere, ze spreken niet allemaal tot de verbeelding. Maar hoe ingewikkeld een verhaal ook lijkt, Dürrenmatt heeft wel de kwaliteit om ze kloppend te laten zijn. De bundel De val/Pech/Smithy is een alleraardigst boekje dat de liefhebber van Dürrenmatt zeker kan waarderen. Voor wie hem wil leren kennen, doet er beter aan eerst iets anders van hem te lezen.