Boeiende en leerzame historische roman

Journalist Marlies Medema schrijft al ruim vijfentwintig jaar, voornamelijk artikelen en columns, en is werkzaam als eindredacteur bij het vrouwenmagazine Eva. In 2021 debuteerde ze ook als auteur met Papieren paradijs, een historische roman over het leven van de domineesvrouw Anna Pannekoek. Het idee voor dit boek ontstond toen ze met een collega naar Suriname reisde en een taxichauffeur haar daar het verhaal van de vrouw van voorganger Van den Brandhof vertelde. Haar collega merkte hierna op dat er een boek over geschreven zou kunnen worden. De volgende stap liet hierna niet lang meer op zich wachten.

Hoewel Anna Pannekoek haar hart heeft verpand aan iemand anders, trouwt ze, geheel tegen haar zin in, in de jaren twintig van de negentiende eeuw met dominee Arend van den Brandhof. Vele jaren later besluit hij, samen met zijn gezin, naar Suriname te emigreren omdat hij van mening is dat het leven daar beter is dan in Nederland. Anna voelt er helemaal niets voor om haar vaderland te verlaten, maar gaat toch met haar man mee. In hun kielzog nemen ze honderden boeren mee, maar als ze in het Zuid-Amerikaanse land aankomen, wacht hen een grote teleurstelling.

Na een kort eerste deel (in totaal zijn er vier) dat zich op oudjaarsavond 1839 en nieuwjaarsdag 1840 afspeelt, springt het verhaal terug naar een kleine dertig jaar eerder. De lezer heeft dan al globaal kennisgemaakt met een aantal personages, waaronder vertelster Anna, hoewel haar naam dan nog niet genoemd is. Het eerste dat opvalt, is dat de sfeer en omstandigheden van die periode goed worden weergegeven, dat mannen degenen zijn die bepalen wat er gebeurt en vrouwen derhalve zo goed als niets in te brengen hebben. Vooral niet als een man behoorlijk dominant is, zoals in dit geval dominee Arend van den Brandhof.

Hoewel de plot volledig vanuit het perspectief van Anna wordt verteld, leer je alle personages vrij goed kennen. Uiteraard gaat de meeste aandacht naar haar uit, want de roman gaat immers over haar leven, dat niet altijd even rooskleurig is geweest. Het gevoel waar ze in haar verschillende levensfasen mee te kampen heeft gehad, komt goed over en hierdoor begrijp je wat er in haar omgegaan moet zijn. Niettemin komen ook haar iets minder positieve eigenschappen zo nu en dan naar voren. Ze komt uit een welgestelde familie en eenmaal in Suriname, waar de slavernij dan nog volop heerst, laat ze dat weleens merken. Desondanks overheersen haar goede karaktertrekken, want menselijkheid en medeleven voeren bij haar toch de boventoon.

Het boek kenmerkt zich door een vlotte, toegankelijke en eigentijdse schrijfstijl, waardoor het prettig leest. Af en toe gebruikt de auteur enkele Surinaamse woorden en uitdrukkingen, die overigens aan het eind van de desbetreffende hoofdstukken altijd worden verklaard. Het verhaal kent zowel mooie als trieste momenten en het meest aangrijpend, of misschien wel het meest indrukwekkend, zijn die in Suriname. De ellende die het merendeel van de emigranten daar overkomt, én waar ze geen enkele invloed op kunnen uitoefenen, is eigenlijk met geen pen te beschrijven. De delen die zich in dit overzeese land afspelen zijn daardoor de boeiendste en interessantste.

Omdat de geschiedenis van Anna en alle anderen waargebeurd is, leest de roman – veel is beschreven hoe het gebeurd zou kunnen zijn – als non-fictie. In haar nawoord vertelt de auteur het een en ander over de werkelijk geleefde personages en hoe ze tot dit verhaal gekomen is. Net als de stamboom en afbeeldingen aan het eind van het boek is dit een nuttige aanvulling op het geheel. Papieren paradijs geeft al met al een prima beeld van geschiedkundige feiten die zo goed als onbekend zijn gebleven, waardoor het ook nog eens erg leerzaam is.