Gul met woorden

In mei 2017 overleed de welbekende schrijver Denis Johnson (1949), maar niet voordat hij de laatste hand had gelegd aan wat zijn laatste verhalenbundel zou worden: De gulheid van de zeemeermin (nu verkrijgbaar in een Nederlandse vertaling door Peter Bergsma). De ietwat vage titel maakt het boek des te mysterieuzer. De verhalen in het boek staan qua inhoud op zichzelf, maar vallen wel onder één gedeelde thematiek: de tijdelijkheid van het menselijk bestaan en de verschillende paden die mensen kiezen in het leven. Hoewel de schrijver zinnen heeft geproduceerd waar de gemiddelde lezer van smult, is het soms lastig grip te krijgen op zijn verhalen. 

Bekend stond de dichter om de poëtische klanken die hij meegaf aan zijn zinnen, waarmee hij ongeëvenaard proza op de (boeken)planken wist te zetten. De Amerikaanse schrijver waagde zich niet alleen aan bittere literatuur, maar bracht ook essays, toneelteksten, journalistieke artikelen en gedichten voort. Het was wellicht door het engagement dat Johnson toonde in zijn werken, dat hij enkele malen werd gelauwerd met prestigieuze prijzen. Zoals Jesus’ son (1992) over drugsverslaafden en Tree of smoke (2007) dat verhaalt over de Vietnamoorlog. Ook hijzelf stond voor hete vuren: dakloos, verslaafd en berooid als jongeman (voordat zijn schrijverscarrière omvang kreeg). Zo is er een lijn te trekken naar het laatste werk van Johnson: ook in De gulheid van de zeemeermin toont hij zich een geëngageerd auteur. We lezen in dit boek voornamelijk over delinquenten, uitgestotenen van de samenleving, die in een war van hallucinaties schrijven over een betere toekomst en falende kunstenaars, die teren op hun laatste restjes hoop. De dialogen zijn ontzettend sterk door de magische schrijfstijl van Johnson. Hij maakt van iedere zin haast een klein kunstwerk op zichzelf. In de korte, gevatte zinnen lijkt ieder woord precies zo gewikt en gewogen dat de taal tot in zijn meest pure vorm tot zijn recht komt op papier. Wie dit verhaal leest, komt er al snel achter dat er al veel inkt heeft gevloeid uit de pen van deze schrijver en dat dit niet zomaar een ‘vingeroefening’ is.  

De gulheid van de zeemeermin telt helaas niet veel pagina’s, maar toch wist Johnson overtuigende portretten van zijn personages neer te zetten. Eén hoofdstuk lang kan een personage intrigeren en (wijze) spreuken – of levenslessen – uitspreken die aanzetten tot diepere overpeinzingen. Die overpeinzingen kunnen echter ook het gevolg zijn van een bepaalde verwarring. Soms wil de schrijver ons zo meesleuren in een gedetailleerd verhaal, dat de rode draad van het korte verhaal zoekraakt. Ook is het niet helemaal duidelijk of bepaalde vertelperspectieven vaker voorkomen of dat er wéér een nieuw personage is geïntroduceerd. Toch blijft die lichte chaos – die zo nu en dan opdoemt – ondergeschikt aan de prachtige, rijke taal waarvan Johnson zijn lezers laat smullen. Wie kennis wil maken met een paar zeer interessante vertellers, zal zich in dit boek kunnen vinden. Wie houdt van één duidelijk plot met één betrouwbare verteller die onafgebroken pakweg 500 bladzijden babbelt, kan dit boek beter niet in handen nemen.