De gezusters Austen: liefde en leed

‘Eenmaal getrouwd zijn vrouwen niet interessant meer. Niet als sleutelfiguren in een verhaal.’ Zo spreekt Jane Austen in 1809. Niet de echte, maar de Jane die is ontsprongen uit de fantasie van uitgeefster en schrijfster Anke Werker (1972). Werker liet haar grote belangstelling voor Jane Austen (1775-1817) al blijken in haar column ‘Lieve J’ op JaneAusten.nl. Die geestdrift zette de schrijfster ertoe om vele reizen naar Engeland te ondernemen, van Austens woonplaats Chawton tot London en Godmersham, waar een deel van Jane's familie woonde. Werker heeft dankbaar gebruik mogen maken van de vele biografieën die over Jane Austen zijn geschreven en gaf de herwonnen informatie op een geheel nieuwe manier prijs: in de vorm van een dagboek. Terugkomend op eerstgenoemd citaat: in dit boek bewijst Werker dat Jane Austen zélf zeker een waardig hoofdpersonage is.

Hoeveel vrouwenharten slaan niet op hol van Mr. Darcy? Wie wil er geen Mr. Knightley aan haar zijde? Wiens hart is er nooit gebroken door een man als Willoughby? Allemaal zijn deze heren creaties van Jane Austen, een zeer geliefde Engelse romanschrijfster. Weerspiegelen deze mannelijke personages de liefde en het leed van Austen zelf? Een interessante vraag, gezien het feit dat Jane Austen ongehuwd bleef. In haar verhalen beschreef Austen ontmoetingen, bals en intriges zó romantisch dat het haast onwerkelijk leek. En toch ook heel realistisch, want haar titelheldinnen kregen altijd een eigen stemgeluid en mochten net als de man lust voelen. De verhouding tussen Jane en haar personages wordt in Jane Austen, onder vier ogen uitgelicht. Jane Austen, die in 1809 in het Chawton Cottage gaat wonen met haar moeder, zus Cassandra en vriendin Martha, begint op dat moment met een nieuw liefdesverhaal. Het verhaal begint steeds meer overeenkomsten te krijgen met het leven van haar zusje Cassandra, die haar verloofde Tom aan een ziekte verloor. In dit boek wordt het perspectief van Jane, die de lezer meeneemt in haar schrijfproces, afgewisseld met dat van Cassandra. Zoals de titel doet vermoeden is dit niet alleen een boek over Jane, maar óók over Cassandra en over de innige band die zij deelden. Cassandra overleefde Jane dertig jaar en kreeg Jane’s volledige erfenis in handen. Cassandra wil de nagedachtenis aan haar zus beschermen en moet daarvoor grote beslissingen nemen…

De fictieve dagboekfragmenten zijn zeker niet de meest boeiende passages. Het is jammer dat Werker een typische beschaafde jonge vrouw uit de achttiende eeuw neerzet: een vrouw die is gebonden aan haar tijd en enkel in zeer deugdzame bewoordingen verslag doet van haar leven. Voor een vrouw die de literaire wereld opschudde met haar sterke, sociale en bovendien spitsvondige gedachtengoed en realistische schrijfstijl, is het dagboek té burgerlijk, te braaf. De beschrijving van haar dagelijkse leven is niet heel boeiend, eerder is de lezer benieuwd naar de ideeën van Austen over haar poëtica. Wanneer Jane reflecteert op haar schrijversleven, is zij het meest interessant en heeft Werker haar prachtige zinnen in de mond gelegd: “Schrijven verlengt je houdbaarheid; door iets tastbaars op aarde na te laten blijf je niet onopgemerkt.”

De memoires van Cassandra zijn indrukwekkender opgeschreven, dáár kan de lezer samen met Cassandra genieten van de nagedachtenis aan Jane: “Zij kan de mooiste Jane achterlaten. Een Jane zonder scherpe randjes en oneffenheden.” Schrijnend is het ook om te lezen hoe de liefde Cassandra werd ontzegd en dat er niemand is die haar complimenten kan geven, van “die liefdevolle uitlatingen. Woorden die er niet toe doen maar de dag kleur geven.” Het blijft echter een lastige klus om Jane Austen te evenaren en al helemaal om in haar hoofd te kunnen kruipen. Werker probeerde het en toonde dat het leven van Jane en Cassandra minder om het lijf had dan die van Elizabeth Bennet of Emma Woodhouse, beide personages in Austens verhalen. Dit verhaal is maar één van de vele interpretaties die er zijn van Jane Austen: Jane Austen, de burgerlijke oude vrijster.