Vernieuwende inzichten in te dikke verpakking

Gemixte gevoelens roeren in mij nadat ik deze pil heb dicht geslagen. Laat ik positief beginnen: het boek heeft mij nieuwe perspectieven en inzichten geboden betreffende onze verre verre voorouders. Of het nou gaat om tekenfilms of geschiedenislessen op de middelbare school gaat, in beide gevallen wordt de mens in de prehistorie afgeschilderd als een primitief wezen die de hele dag een beetje bezig was met eten verzamelen middels jagen e.d. en voor de rest niet al te veel nadacht. Niet denken, maar doen. Graeber en Wengrow laten zien dat het anders zit, dat alles veel genuanceerd ligt en de mens toen ook al behoorlijk rationeel was en eigenlijk best veel overeenkomsten vertoond met de exemplaren die in onze 21ste eeuw op de aarde rondhuppelen. Dit alles wordt aangetoond door de diverse levenswijze van verschillende volkeren uiteen te zetten. Men dacht na, vooruit, filosofeerde, discussieerde. Wat hier gelijktijdig mee aan bod komt is de verlichting. Vaak wordt de verlichting toch gepresenteerd alsof men voor die tijd niet al te veel nadacht en braafjes luisterende naar gezaghebbers. Tot een stel geniale westerlingen ervoor zorgde dat wij tot vandaag de dag rationeel zijn, zelf kunnen denken. Ook dit beeld wordt omver geschopt door aan te tonen dat eerdere volken vele malen rationeler waren dan wij dachten en "onze" verlichtingsideeën mogelijk hun oorsprong in Amerika vinden die de westerse filosofen daar vandaan hebben gejat (wat ze overigens destijds ook openlijk toegaven).

Een ander onderdeel is het idee dat men spontaan volledig overgegaan is op landbouw en daarmee het privé bezit leven in werd geblazen met alle gevolgen van dien. Ook deze heersende norm wordt aan de kaak gesteld. Zo blijkt dat volken juist landbouw er naast deden en niet meteen gebruikte als primaire bron van voedsel en dat bezit zijn oorsprong vindt in religieuze gebeurtenissen.

Kortom het leven van de vroege mens is allemaal veel genuanceerder en complexer dan gedacht. Als ik dit zo allemaal opschrijf klinkt dat ergens vrij logisch, maar is dit niet het narratief dat verkondigt wordt op school of in populaire wetenschappelijke boeken. Daarmee bood dit boek mij tal van nieuwe inzichten. Gelijktijdig kun je natuurlijk afvragen in hoeverre deze inzichten kloppend zijn, de auteurs geven immers zelf toe de krenten uit de pap gehaald te hebben om zo volken te gebruiken die bij hun boodschap aansluiten. Dit blijft een "probleem" met dit soort boeken, maar er wordt tenminste openlijk toegegeven dat dit nou eenmaal zo is en dat er ook veel onzekerheid is en mogelijk altijd zo zou blijven.

Tot zover lof. Echter begon het boek naar mate de bladzijdes vorderde mij steeds meer tegen te staan. Dit zit 'm ten eerste in de schrijfstijl, persoonlijk vond ik het gortdroog geschreven. Combineert dat met het feit dat halverwege het boek het punt wat de auteurs proberen te maken allang duidelijk is en het begin te vervelen. Keer op keer worden weer nieuwe volken aangehaald, volledig uitgelegd en uitgediept om vervolgens een conclusie te trekken die in meer of mindere mate eerder ook al is getrokken. Voor mij als leek zeiden al deze volken mij helemaal niks. In latere hoofdstukken worden zoveel volken door elkaar genoemd gecombineerd met vaktaal dat het al snel onduidelijk wordt hoe het nou allemaal zit. Uiteindelijk ben je volledig het overzicht kwijt.

Eenmaal aan het einde van het boek gekomen willen de schrijvers vooral duidelijk maken dat de werking en indeling van onze huidige samenleving niet de (enige) manier is, maar er zoveel andere mogelijkheden zijn zoals de diverse leefwijzes van ons verre voorgeslacht laten zien. Hoe wij dit vervolgens op onze huidige complexe samenleving kunnen toepassen of wat je hier als individu mee moet? Geen idee, ik bleef met vragen zitten. De conclusie vormde voor mij geen conclusie. Anderzijds moet ik wel toegeven dat het ook vrij naïef zou zijn om met een of ander idealistisch voorstel te komen wat even 1, 2, 3 toegepast kan worden, zo werkt het leven meestal niet.

Laat ik op zijn minst deze recensie met een conclusie besluiten: voor de liefhebber met enige voorkennis is dit vermoedelijk een fantastisch boek afhankelijk hoe overtuigend de aangedragen voorbeelden overkomen op jou als lezer. Voor een leek zoals ondergetekende zou ik adviseren om de eerste paar hoofdstukken te lezen en de conclusie gezien dit het boek aardig samenvat. Het bevat naar mijn mening te veel herhaling en is daarnaast niet goed genoeg geschreven dat je het gemakkelijk verder uitleest. Een versie van 200 bladzijdes had naar mijn beperkte inzicht hetzelfde punt kunnen maken waarbij het van begin tot einde boeiend zou zijn.