Twee vrouwen, twee kanten, maar één vreselijk verhaal
Dat de val van Berlijn in 1945 een hel geweest moet zijn voor de burgerbevolking blijkt nog maar eens uit deze grauwe en rauwe graphic novel, die een (fictieve) mix is van twee (allerminst fictieve) relazen van direct betrokkenen, een Berlijnse vrouw en een Russische vertaalster.
Nicolas Juncker klinkt Duits, maar is het is een Franse auteur, die in Alleen in Berlijn over de korte ontmoeting vertelt van de vrouwen achter twee gepubliceerde oorlogsgetuigenissen, Eine Frau in Berlin en Carnets de l’interprète de guerre, respectievelijk door een anonieme vrouw en Elena Rzhevskaya. De vrouwen hebben elkaar natuurlijk nooit echt ontmoet, maar de fictieve confrontatie van twee werelden en twee perspectieven die uiteindelijk wel hetzelfde verhaal brengen, is een handig narratief middel om een vreselijke boodschap dubbel zo krachtig over te brengen: over hoe overwinningen in oorlogen alleen maar verliezers maken.
De nadagen van het Duizendjarige Duitse Derde Rijk, eind april, begin mei 1945. Hitler verschuilt zich in zijn bunker, de geallieerden bombarderen de stad plat, de Russen dringen de ruïnes binnen en koelen hun wraak op de achtergebleven burgerbevolking. Ingrid lijdt honger in een schuilkelder als de Sovjets binnenvallen en valt meteen ten prooi aan de soldaten. In een dagboek houdt ze de verkrachtingen en mishandelingen – in theorie door de legerleiding verboden – bij. Haar flat is verwoest en haar verloofde, een soldaat, is vermist. Ze huurt een kamer en ontmoet daar de ingekwartierde Evgeniya, tolk bij de Russische geheime dienst en betrokken bij de identificatie van Hitlers lijk. Afwisselend volgen de lezers de twee vrouwen en zijn we getuige van de naoorlogse gruwel en absurde paranoia van de bezetting.
We lezen de dagboekfragmenten van Ingrid (in een soms lastig leesbaar ‘handschrift’) en de notities van Evgeniya. Meestal zijn die weergegeven als commentaar bij de tekeningen, maar er is aan het eind ook een lange passage van enkele bladzijden met alleen maar Ingrids treurige wedervaren. De tekeningen zijn – gepast – grauw in grijstinten, naast enkele scènes in bloedig rood. Juncker gebruikt slechts heel sporadisch en zeer welbewust kleur. Bijvoorbeeld wanneer Ingrid in haar schuilkelder een zeldzame hap appelmoes krijgt, komt er letterlijk kleur in haar bestaan. De auteur maakt ook ruimschoots gebruik van de mogelijkheden van cadrage en vult zijn bladspiegel afhankelijk van de scène of de intensiteit van het relaas met kleine tot grote kaders. De tekeningen zelf zijn cartoonesk en ruw, maar toch raak: bijvoorbeeld de vermoeidheid en honger op uitgemergelde, letterlijk monddode gezichten spreken boekdelen. En verminkte of opgehangen mensen zijn ook in deze stijl afschuwelijk om zien.
Alleen in Berlijn is dus geen pretje om te lezen, maar schudt zijn lezers wel flink dooreen en werkt in op ons historisch bewustzijn, met de boodschap deze waanzin nooit te vergeten. Zulke graphic novels zouden – met misschien wat minder tekst – verplichte schoollectuur moeten zijn en vervangen met gemak enkele saaie geschiedenislessen over WO II. In feite is het voor geschiedenisleerkrachten vandaag makkelijker dan ooit om de impact van beide Wereldoorlogen bij te brengen aan hun leerlingen met behulp van indringende strips. Veel makkelijker dan met online afstandsonderwijs mogelijk is!
Dit boek wint zeker geen schoonheidsprijs en soms moet de lezer zich door de dagboekfragmenten ploegen, maar het laat je niet los en doet lezen tot het eind, dat overigens veel minder hopeloos is dan de rest van het boek doet uitschijnen. Er is geen twijfel dat Evgeniya en vooral Ingrid ondanks of juist dankzij hun ervaringen sterker zijn geworden. Ook dat is een tijdloze boodschap die de lezer hier meekrijgt. Alleen in Berlijn is veel meer dan louter een historisch verhaal en een getuigenis over onmenselijke gruwel. Het is ook een ode aan menselijke veerkracht.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Koen Driessens
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
