Een ontmenselijkt beeld van de oorlog

Als een splinterbom heeft deze autobiografische roman, Anatomie van een soldaat, in vele fragmenten en flashbacks een sterke impact op de lezer door de vreselijke gevolgen te tonen van moderne oorlogsvoering voor zowel de plaatselijke bevolking als de betrokken buitenlandse militairen. De Britse auteur en oorlogsveteraan Harry Parker doet dat in een zeer originele en blijvend prikkelende vorm van antropomorfisering of het tot leven wekken van de omgeving van de personages.

Nergens in het boek wordt de missie genoemd, maar oorlog in Afghanistan is duidelijk de achtergrond voor dit portret van een kapitein die bij de explosie van een bermbom zijn beide benen verliest. In korte, door elkaar geschudde hoofdstukjes krijgen we een steeds vollediger beeld van wat de militair overkomen is, hoe voor zijn leven gevochten wordt door dokters, hoe zijn naasten op zijn verminking reageren en hoe verpleegkundigen hem letterlijk weer op de been helpen. Maar ook krijgen we zicht op zijn leven vóór de aanslag. En lezen we hoe hij begaan was met het lot van de plaatselijke bevolking én van zijn ondergeschikten. Omdat de auteur zelf in Afghanistan zijn benen verloor, gaan we er maar van uit dat hij als militair ook zo was.

En ook zijn bedenkingen had over ‘de vijand’. De auteur staat immers stil bij de andere kant: bij de dorpsoudste die van de aanwezigheid van de militairen het beste probeert te maken, bij zijn zoon die lijdt onder zowel rebellen als de vreemdelingen, bij de ‘terroristen’ die de militairen op alle mogelijke manieren bestrijden, maar vooral de plaatselijke bevolking terroriseren. Auteur Harry Parker doet goed aanvoelen hoe zwaar de constante dreiging voor de buitenlandse troepen is en hoe frustrerend hun ervaringen met de lokale bevolking zijn, waarvoor ze tegelijk bezorgd en beducht zijn. Kapitein Tom Barnes heeft het goed voor met de mensen, maar komt, als de zoveelste tijdelijke bevelhebber, niet verder dan loze beloften en staat machteloos wanneer geweld ook onschuldige slachtoffers maakt.

Als een machteloos, onbeduidend radertje in de oorlogsmachine wordt hij in de hoofdstukken die over hem gaan dan ook steevast bij zijn soldatennummer BA5799 genoemd door de ik-vertellers. Die vertellers zijn elk hoofdstuk anders. Er zijn geen twee dezelfde vertellers in het hele boek. Ze zijn namelijk een rugzak, een schoen, een batterij, een rolstoel, een handtas, een bacterie, een spiegel, een medisch instrument, een kogelvrij vest… Een geantropomorfiseerd voorwerp dat in elke scène deel uitmaakt van de omgeving van het hoofdpersonage: een vondst van de auteur die – misschien net door de afwisseling van vertellers - helemaal niet geforceerd of bevreemdend overkomt en vooral de ontmenselijking van de personages dient, die slechts een nummer, een voornaam of zelfs helemaal geen naam hebben.

Bovendien houden de antropomorfe vertellers de lezer bij de les: die is namelijk verplicht aan het begin van elk hoofdstukje de inspanning te doen uit te zoeken wie (of beter gezegd: wat) er nu aan het woord is. Vaak geeft de auteur dat snel prijs, soms is dat wat minder duidelijk. De verschillende vertellers werpen soms ook vanuit hun eigen perspectief in verspreide hoofdstukken een licht op dezelfde scène. In het ene fragment volgen we de fiets die in een explosie de lucht ingeblazen wordt, in een ander de drone die de explosie veroorzaakt.

Een aardige en inhoudelijk zinvolle gimmick, een uitdagende structuur en een geëngageerd, genuanceerd beeld van de oorlog verhinderen echter niet dat de werkelijke inhoud van de roman tamelijk mager is: verder dan de verminking en revalidatie van de soldaat en de impact van de oorlog op enkele locals komt het boek niet. Bovendien verliest de auteur zich soms een beetje in erg gedetailleerde beschrijvingen van onder meer chirurgische ingrepen of militaire handelingen. De bijzondere vormgeving en de authenticiteit van een getuigenis uit eerste hand doen dit oorlogsboek zonder omstandig verhaal of spannende plot er echter toch uitspringen.