Een eerste leerjaar in Syrië

Op het eind van De Arabier van de toekomst 1 blikt Riad Sattouf vooruit op de horror en de gruwel die hem in Syrië te wachten staan. Nee, niet de oorlog, niet IS. Schóól! Een boek dat zich afwisselend in Syrië en in Frankrijk afspeelt: je zou in deze donkere terreurtijden iets héél anders verwachten dan het verhaal van een zesjarig jongetje in zijn eerste leerjaar. Toch is dat precies wat De Arabier van de toekomst 2, het tweede deel in de jeugdherinneringen van de Frans-Syrische auteur-cineast, te bieden heeft.

We zijn dan ook in 1984-1985. Assad sr. zit stevig in het zadel – we zijn getuige (of eigenlijk helemaal niet, want er zijn nérgens kiezende burgers of stembureaus te bespeuren) van de derde herverkiezing van de Syrische dictator, met liefst 100% van de stemmen: ‘een wereldrecord’ verkondigt men, alsof dat iets is om trots op te zijn… Het land hangt van hypocrisie, armoede, onwetendheid, corruptie, smokkel, misogynie, antisemitisme en achterlijkheid aan elkaar. Maar ongetwijfeld denken de huidige Syriërs vandaag met heimwee terug aan die tijd...

Het dagelijkse leven van de kleine Riad, zijn broertje, hun Franse moeder en Syrische vader in een dorpje bij Homs zegt alles: een appartement met gescheurde muren en zonder keuken, elektriciteit die dagelijks uitvalt, een fornuis dat per ezel uit Libanon gesmokkeld moet worden, eremoord op een nichtje… Riad wordt met een plastic uniform en kartonnen boekentas made in China voor het eerst naar school gestuurd. Hij leert er het volkslied opdreunen, onbegrijpelijke Koranverzen lezen en zijn onderwijzers vrezen. Zijn juf en meester zijn halve psychopaten, zijn medeleerlingen geterroriseerde musjes: de Syrische dictatuur op microniveau. De kinderen van geprivilegieerde kolonels en hotelbazen zijn dan weer verwende ettertjes. Geen wonder, dat lot van Syrië vandaag, denk je dan onwillekeurig. Bij een bezoek aan het momenteel door IS verwoeste Palmyra hebben Riads vader en de andere volwassenen meer oog voor een passerende arend dan de historische site. Typisch.

Gelukkig is er ook plaats voor een glimlach tussen al deze gloom en is het lachen om hoe Riads vader tegelijk zowel het spel van de sjacherende en sjoemelende middenstanders meespeelt en zich erover opwindt als de notabelen opvrijt en (achter hun rug) beschimpt, hoe zijn tante thuis de broek draagt, hoe de badgasten het eventjes verlaten zwembandenstandje plunderen, hoe Riad Frans leert lezen dankzij Kuifje…

En gelukkig voor de kleine Riad zijn er de rustpauzes in Frankrijk, op bezoek bij zijn oma. De overvloed in de warenhuizen, de gelukkige gezichten van de winkelende mensen: dat maakt de grootste indruk op hem. Leren skiën dan weer minder.

Terwijl deel 1 meer nadruk legde op zijn vaders ideaal (en offer) om mee te bouwen aan een moderne Arabische staat, begint die droom duidelijk te stokken in deel 2: Abdel Sattouf is nog altijd even stug van plan het als universiteitslector te maken in Syrië, maar zijn gezin gaat er niet op vooruit. Integendeel. Wat hem een almaar misnoegder en eindelijk wat mondiger echtgenote oplevert. Riads vader schaft zich dezelfde zonnebril aan als de kolonel, maar hij ziet erdoor een al te zonnige versie van de Syrische realiteit (al wordt die in het boek voorzien van een roze steunkleur).

De spreidstand van Riad Sattouf, zoals bij zovele inwijkelingen – als kind blond en Frans in Syrië, als volwassene een Arabier in zijn geboorteland Frankrijk – is voelbaar en moeilijk, maar biedt ons een unieke inkijk en de kans op wat meer inzicht in een getroebleerde samenleving. Als blijft het zelfs met Sattoufs onverbloemde jeugdjaren niet gemakkelijk te begrijpen hoe vandaag bij ons opgegroeide jongeren in de Syrische burgeroorlog hun leven aan het vergooien zijn of er plannen smeden onze samenleving de duivel aan te doen.