Alan Turing vanuit een ander perspectief

Het tegelijk tragische en heroïsche verhaal van de Britse wiskundige en cryptoloog Alan Turing is vorig jaar nog dankzij de film The imitation game onder de algemene aandacht gebracht, maar was al eerder het onderwerp van talrijke boeken (waarvan de thriller Enigma van Robert Harris ongetwijfeld het bekendste is). Vóór de Zweedse auteur David Lagercrantz door het grote publiek werd opgemerkt dankzij zijn vervolgroman op de Millennium-trilogie, deed hij ook zijn duit in het Turing-zakje met De val van Turing. Een boeiende en respectvolle roman over het vele jaren miskende genie, vanuit het standpunt van de gefascineerde politieman die het rapport over zijn overlijden maakte.

In het jaar dat deze roman oorspronkelijk gepubliceerd werd – 2009 – gaf de Britse premier Gordon Brown gehoor aan de oproep van onder meer Ian McEwan en Stephen Fry om Alan Turing postuum excuses aan te bieden. De wiskundige en cryptoloog die de Tweede Wereldoorlog verkortte door de nazi-codes te kraken met een voorloper van onze pc’s werd begin jaren vijftig het slachtoffer van de jacht op homoseksuelen en pleegde in 1954 na een vernederende verplichte behandeling met vrouwelijke hormonen zelfmoord.

Het Verenigd Koninkrijk stond in de jaren na WO II nog niet veel verder dan het Victoriaanse tijdperk waarin Oscar Wilde vervolgd werd. Niet alleen werden in die tijd homoseksuelen vervolgd voor zedenverwildering, ze werden ook nog eens geviseerd door de antispionagediensten omdat ze, precies door het risico op gerechtelijke vervolging, eenvoudig te chanteren waren en zo makkelijk te recruteren door de Sovjets. Zéker als ze met gevoelige informatie werkten, zoals Alan Turing.

Geen wonder dus dat MI6 geprikkeld is wanneer Turing tamelijk omslachtig zelfmoord pleegt met een in cyaankali gedrenkte appel. Al moet daar niet veel achter gezocht worden: de vader van de artificiële intelligentie was een fan van de Disneyfilm Sneeuwwitje, at elke dag een appel en had een huis vol giftige producten om experimenten te voeren. Overigens moet u ook geen Turing- of homoseksuele referenties zoeken achter het logo van Apple: een appel waaruit een beet is genomen en in de begindagen van de computerhardwarefabrikant bovendien in regenboogkleuren uitgevoerd was. Ook heeft de overheid bijzondere interesse voor de politieman die op eigen houtje in leven en werk van Turing begint te peuteren. Pas in de jaren ’80 werd duidelijk welke cruciale rol Turing en zijn team gespeeld heeft in de oorlog.

Het routineus uitgevoerde rapport door ene brigadier Cottrell inspireerde Lagercrantz tot zijn aanpak van het verhaal over de val van Turing. De jonge, timide, in de politie terechtgekomen Leonard Corell komt gaandeweg meer en meer te weten over Turing. En de lezer over Corell, zijn vadercomplex, zijn getroebleerde jeugd, zijn gemankeerde literaire ambities en wiskundige talenten, zijn houding tegenover vrouwen en homoseksuelen. Naarmate zijn onderzoek vordert, schuiven ook zijn inzichten. Kenmerkend bijvoorbeeld is hoe hij, ondanks de directieven van zijn homofobe chef, een overduidelijke homoseksuele vader laat lopen. Tegen het einde van het boek is Corell voldoende gesterkt door zijn ervaringen tijdens zijn speurtocht naar Turing om voor zichzelf op te komen.

Lagercrantz’ aanpak van het bekende verhaal van Turing met het spiegelpersonage Corell is origineel. Door op indirecte wijze de sluiers op te lichten over de onheus behandelde wiskundige, brengt hij de lezer, net als de politieman, een groeiend respect bij voor de man die, omwille van paranoïde geheimhouding, bij leven nooit de erkenning kreeg die hij verdiende. Daar komen nogal wat abstracte en wiskundige theorieën aan te pas, maar Lagercrantz slaagt erin zijn lezers niet weg te jagen en de door Corell verzamelde inzichten op begrijpelijke wijze mee te geven. Het doet alleszins met interesse verder lezen, hoewel je al in de eerste pagina’s weet dat het slecht afliep voor Turing, omdat de roman rond de politieman draait en je als lezer op de duur meer met hem begaan bent dan het onderwerp van zijn onderzoek.