De belevenis van verveling

De Canadese striptekenaar/tekenfilmanimator Guy Delisle maakte de afgelopen jaren faam met zeer persoonlijke en humoristische getuigenissen van lange verblijven in Myanmar, China, Noord-Korea en Jeruzalem én over het vaderschap, maar vertelt nu voor het eerst het verhaal van iemand anders: van een in 1997 in Tsjetsjenië gegijzelde Artsen Zonder Grenzen-medewerker. De humor zit ‘m hier vooral in het surrealisme van een schijnbaar uitzichtloze gevangenschap, vooral gekenmerkt door een eindeloos absurde opeenvolging van groentesoep, verveling, pissen in een emmer, verveling, non-communicatie en verveling.

Midden tussen de Eerste Tsjetsjeense Oorlog (1994-1996) en de Tweede (vanaf 1999) werd op 1 juli 1997 de Franse AzG-bediende Christophe André op zijn allereerste missie door Tsjetsjeense criminelen gekidnapt in buurrepubliek Ingoesjetië. Het was het begin van een golf van ontvoeringen waarbij Tsjetsjeense criminelen een geheel eigen en lucratieve invulling gaven aan de aanwezigheid van buitenlandse ngo’s in of nabij de door oorlog getroffen Russische deelrepubliek. De hoge losgelden die ze eisten, hadden uiteraard het perverse effect dat de ngo’s zich snel en massaal terugtrokken uit de regio. Zoals we gewend zijn van Delisle gaat hij echter niet in op de context of de politieke situatie: door zijn getuigenissen vergroot Delisle in zijn boeken ons inzicht in het dagelijkse leven in het land of tijdperk in kwestie, maar hij vermijdt verder iedere duiding en elk engagement voor of tegen. Delisle is dan ook geen stripjournalist van het kaliber Joe Sacco, die bijvoorbeeld in Bosnië of Palestina zeer diep doordringt in de omstandigheden en omgeving van de gesprekspartners die hij opzoekt. Delisle zoekt nooit iemand op; hij is telkens een toevallige getuige (als supervisor van een animatieproject in Pyongyang of partner van een AzG-medewerkster in Rangoon) en deelt met ons zijn vaak hilarische bevindingen.

Ook het verhaal van Christophe blijft beperkt tot zijn eigen belevenis. De lezer is met hem totaal in het ongewisse over zijn verblijfplaats of zijn ontvoerders (die hem alleen in het Tsjetsjeens aanspreken), over het thuisfront, de inspanningen die gedaan worden om hem vrij te krijgen. We weten zelfs niet hoelang hij vastgehouden zal worden of hoe zijn bevrijding verloopt, tot het zover is. Slim gedaan van Delisle: zo blijft het toch nog enigszins spannend, want negen tiende van het boek draait rond onzekerheid en verveling. Op de ruim 400 pagina’s van het boek gebeurt er dan ook niet gek veel. Heel veel plaatjes komen telkens weer terug – Christophe zit vastgeketend, Christophe krijgt soep, Christophe kijkt naar het geblindeerde raam, Christophe kijkt naar het peertje aan het plafond, Christophe slaapt, Christophe mag gaan plassen – maar ze drukken zo wel sterk de eindeloze herhaling van saaie, lege dagen uit. Delisle kon niet anders. Als hij enkel van gebeurtenis (verhuizing naar een andere locatie) tot gebeurtenis (Christophe wordt gefotografeerd) zou gaan, gaat hij voorbij aan de essentie van een gijzeling: verveling. Je zou Christophes hele verhaal in tien bladzijden kunnen brengen, maar dan is het geen beleving meer.

De sfeer is – mede door het amateurisme van de ontvoerders – nooit echt dreigend, eerder surreëel. Alsof dit soort gijzelingen voor losgeld – in een pre-IS-tijdperk – eerder iets avontuurlijks dan levensbedreigend had. De enige manier waarop Christophe zichzelf verhindert stilaan gek te worden is zorgvuldig de dagen te tellen en zijn kennis over de napoleontische oorlogen gebruiken om zichzelf scherp te houden. De Nederlandse titel (Gegijzeld) drukt beter dan de originele (S’enfuir: ‘vluchten’) Christophes kidnapping uit, want met ontsnappen is de wat sullige boekhouder nauwelijks bezig, al verrast hij op het eind toch nog.

Het sober ingekleurde boek (enkel grijs en blauw) is door zijn subjectieve aanpak een intens en gedetailleerd verslag van een belevenis die een leven omgooit. We wensen die in het echte leven niemand toe, maar ze van begin tot eind meemaken in een boek als dit is wel eens aan te raden.