Schipperen tussen begrip en onbegrip

Genderqueer, een autobiografische graphic novel over en van striptekenares Maia Kobabe die zich na veel vragen en zoeken uit als non-binair en aseksueel, is bedoeld voor jongeren die zelf met vragen zitten over hun geslacht en seksualiteit, maar biedt voor elke andere lezer een net zo boeiend inzicht in een harde innerlijke strijd waarvoor vandaag weinig begrip is. In de VS is het boek dan ook veelvuldig verboden in schoolbibliotheken.

Maia is als kind een echte tomboy, die het leuk vindt dat niemand kan zien of ze een meisje of een jongen is. Als ze opgroeit, wil ze er niet meisjesachtig uitzien en schaamt ze zich voor haar borsten. Ongesteld zijn of een uitstrijkje laten maken vindt ze een vreselijke ‘inbreuk van de buitenwereld op haar innerlijke fysieke wezen’. Homoseks windt haar op, al wil ze zelf geen seks, maar toch wil Maia geen jongen zijn of van geslacht veranderen. Ze wil vooral geen vrouw meer zijn. Ze wil geen baard of dat haar stem verandert: ‘Ik wil niet méér genderkenmerken, maar minder.’ Ze wil geen geslacht meer hebben, en wil aanvaard worden als non-binair of genderqueer. Vanaf dan hanteert ‘e’ in ‘eir’ omgang met anderen de Spivak-voornaamwoorden waarmee men ‘em’ moet aanspreken.

Over dit besef genderqueer te zijn gaan heel wat jaren en bladzijden. Samen met Maia zoekt de lezer naar een oplossing voor eir seksuele onbehagen. Die zoektocht is voor de lezer al net zo verwarrend als voor de auteur, omdat de meer gebruikelijke ‘afwijkingen’ van de seksuele norm op em niet van toepassing lijken. In de jeugdliteratuur en in Young Adult-strips is homoseksualiteit allang een vertrouwd thema, maar de ingewikkelde non-binaire insteek is nog uitzonderlijk. En hoogst onbevattelijk. Meermaals wil je als lezer de auteur door elkaar schudden: wat wil je dan? Wees eens wat duidelijker! Maar het is precies die onduidelijkheid die ook Maia voelt en die em stuurloos maakt. Dat de auteur in heel leesbare en eenvoudige tekeningen eir verwarring kan overbrengen op de lezer is een sterk punt van dit boek.

E zoekt voor eir vragen hulp in zelfhulpboeken en bij auteurs die het thema belichten. Een doorbraak komt er als e begrijpt dat eir seksuele verwarring een fysieke oorzaak, een ontwikkelingsfout in de hersenen kan hebben. Het zit dus niet gewoon ‘tussen de oren’. Al lijkt het soms zo, het boek maakt duidelijk dat non-binair zijn geen keuze is. Maia worstelt dan ook niet alleen met vragen rond eir seksualiteit, maar ook met hoe ermee naar buiten te treden. Zo komt e er maar niet toe mensen te vragen em niet langer met ‘zij’ en ‘haar’ aan te spreken, want Maia haat het ‘om moeilijk te doen’. Waardoor e zich nóg ellendiger voelt.

Met kwesties als deze, waar we ons niet van bewust zijn, doet Maia Kobabe de lezer goed aanvoelen wat het inhoudt om genderqueer door het leven te moeten gaan. Over de impact hiervan op eir omgeving, bijvoorbeeld in de inspanning (of ergernis) die genderneutrale voornaamwoorden te moeten gebruiken, blijft het boek dan weer op de vlakte. Ook lijkt het soms alsof Maia louter en alleen maar met genderkwesties bezig is. Zelfs in een tekenles aan kinderen twijfelt e of e zich moet outen als non-binair. Waaruit blijkt hoe genderqueere personen vaak toch vooral bezig zijn met zichzelf. Al durft de auteur ook wel aan zelfkritiek te doen door bijvoorbeeld een lesbische tante te laten opwerpen dat ze misschien wel misogyn is.

Samen met de auteur schippert de lezer in dit boek tussen begrip en onbegrip, maar toch blijft de lezer achter met een toegenomen respect voor de moeilijke strijd die non-binaire personen moeten leveren, zowel innerlijk als tegenover de buitenwereld. Wat dat betreft, is dit boek, ingekleurd door Kobabe’s zus en vertaald door Lies Lavrijsen, dus alvast geslaagd.