Spel met taal en herinnering

Achter dementie gaat een heel verhaal schuil, dat blijkt wel uit dit boek: een traumatische jeugd, een verloren grote broer, een ideale en plots realistische liefde, spijt, bedrog, ware liefde, nog meer spijt. Allemaal elementen die in een of andere vorm er ondanks – of dankzij – de aftakelende geest weer uitkomen. De Vlaamse acteur-dramaturg Dimitri Leue (1974) schreef al eerder voor kinderen, maar debuteert nu als romanschrijver met deze bewerking van zijn gelijknamige toneelstuk (voor twee acteurs), waarin hijzelf de zoon speelde. Het is een slim geconstrueerd, virtuoos en best ontroerend generatieportret geworden.

"Niet weten dat je leeft, lijkt me een superlatief te zijn van lijden", vindt Peer Lortcher, begaafd pianist, gevierd componist, liefhebbende echtgenoot, mislukte vader en dementerend hoopje ellende. Of beter: niet weten wat je geleefd hebt. Wie lijdt aan ‘de ziekte’ (die door de personages nergens bij naam genoemd wordt, maar als een DNA-vloek door de familie lijkt te woeden), vergeet én fantaseert. Zo denkt zoon Marcel, maar gaandeweg ontdekt de lezer mét hem, gravend in het verleden van zijn vader, via dagboeken, herinneringen en bekentenissen, hoeveel methode er in zijn waanzin zit. We ontdekken samen zijn relatie tot zijn broer, die zijn dromen achterna ging en eraan ten onder ging, waar zijn liefde voor zijn vrouw vandaan kwam, zijn overspel, zijn tekortkomingen als vader… In flarden laat Leue de lezer dieper kennis maken met zijn personages, die in lagen en lappen tegelijk meer en minder mens worden.

De auteur laat de ontrafeling van hun verhouding vooral aan zijn personages over – wat niet verwonderlijk is in een bewerking van een dialoog. En laat hen schrijversinzichten delen met hun publiek. Zo vindt Marcels moeder (maar hoorbaar ook de auteur), die altijd lippenstift bij de hand heeft, een rode mond helemaal niet hoerig: "Ik vind net dat het de aandacht naar je hoofd verlegt in plaats van naar je lichaam (…). Naar je mond meer bepaald. Zo kunnen mannen zich beter focussen naar wat je tegen hen zegt." Of vindt ‘Marcel’ (die fotograaf is) dat werken met film échter is: "Digitaal foto’s nemen is als met een mitrailleur gaan jagen; je schiet maar wat in het rond en je zal wel iets raken." Leue strooit oneliners in het rond: "Toeval is een agressieve kat die uithaalt voor je het weet. Toeval is erger, toeval heeft geen staart die aangeeft dat je je uit de voeten moet maken."

De liefde voor het spel met taal zit er ook diep in bij Leue, wat blijkt uit stiekem in de tekst gesmokkelde vondsten. In een lijstje over dingen die Marcel liever vergeten was, herinnert hij zich tegen een brievenbus gereden te hebben: "Ik had een briefje in die scheve brievenbus moeten steken. Dat had de situatie enigszins rechtgetrokken." Vindingrijk is zijn taal: "De pakjesgevende papa. (…) De compenserende componist." Soms gaat de auteur wat ver in zijn taalspel: " - Jij maakt me iets minder laf, lief. -Ik heb je gewoon attent gemaakt op je ballen, bol", of: "Laat het combineren van zaken maar aan de vrouwen over. Jij bent componist en ik ben een combinist." Tot het te flauw wordt: "Adinda was niet misselijk, noch misselijkmakend. Haar zwangerschap maakte haar nog mooier." Het moge duidelijk zijn dat taalliefhebbers wel wat lekkers vinden in Leues letterwinkel, maar snoep je niet ziek!

Behalve het taalspel en de fragmentarisch opgebouwde portrettering van de Lortchers biedt dit boek ook een pleidooi voor een menswaardig einde. In een moment van helderheid pleit ‘Peer’ voor een tijdig halt tegen de aftakeling. "Jij houdt mij bij als een gekwetst kieken dat je eigenlijk zou moeten afmaken." Leven is ook afgeven. Of zoals Leue het speels vertaalt: "Onthouden betekent soms ont-houden."